1. Dàn ý so sánh tiếng chim (Chí Phèo) và tiếng sáo (Vợ chồng A Phủ):
1.1. Mở bài:
– Vài nét về Chí Phèo và vợ chồng A phủ.
– Dẫn dắt vào vấn đề để cảm nhận: dư âm của cuộc sống trong hai tác phẩm.
1.2. Thân bài:
a. Tiếng chim hót trong Chí Phèo:
– Chính tiếng đàn báo hiệu cuộc đời Chí bước sang trang mới, đánh thức trái tim đang chết dần chết mòn của Chí bằng những âm thanh sôi nổi tràn đầy sức sống, đã đánh thức Chí.
=> Tôi cảm thấy đau đớn và ân hận cho cuộc đời mình.
– Mở đầu cho sự thức tỉnh của một người bị coi là ác quỷ, bởi quỷ không thể buồn, chỉ có con người mới có cảm xúc rung động với một âm thanh đơn giản như vậy.
– Làm sống lại những ước mơ đã bị chôn vùi hơn hai mươi năm, ước mơ về người chồng cày cấy, dệt vải, ước mơ về một mái ấm gia đình hạnh phúc, được nuôi lợn, mua được ruộng đất,… Khi đó Chí Phèo mới nhận ra mình đã đi đến bên kia con dốc của cuộc đời.
– Thể hiện nỗi lo sợ cô đơn, biểu hiện rõ nét nhất của Chí Phèo khao khát được trở lại làm người, khao khát được hòa nhập cộng đồng.
– Những âm thanh huyền diệu bình dị như tiếng chim hót vui tươi đã đánh thức khát vọng mãnh liệt về một con người lương thiện, một cuộc sống bình dị, hạnh phúc, đủ đầy.
→ Tiếng chim ấy như một bản nhạc trời lay động tâm hồn Chí Phèo, xua tan mây đen, 20 năm u ám còn chất chứa trong lòng Chí, khiến hắn thêm yêu cuộc đời này và khát khao được sống một cuộc đời chính nghĩa.
b. Tiếng sáo Vợ chồng A Phủ:
– Tóm tắt cuộc đời tôi.
– Tiếng sáo ai thổi gọi Mị vang vọng bên tai làm Mị sống lại những kỉ niệm xa xăm về một người con gái xinh đẹp, cây sáo từng là niềm tự hào của Mị vì em thổi sáo rất hay.
– Đưa Mị về những kỉ niệm đẹp, làm em khóc, xót xa cho thân phận bất hạnh, đau khổ của Mị, giọt nước mắt của Mị là bằng chứng của linh hồn tưởng đã chết nay sống lại.
– “Tiếng sáo gọi Mị còn vang ngoài cửa sổ” đã đem lại những thay đổi lớn lao trong tâm hồn cô. Nó đánh thức tâm hồn trẻ trung, yêu đời, khao khát tự do, yêu cuộc sống như một thứ thuốc trường sinh.
– Và cũng như tiếng chim, tiếng sáo đối với Mị là liều thuốc cho tâm hồn, đánh thức lòng ham sống, sự phản kháng mạnh mẽ của tôi dẫn đến những hành động sau này của nàng để giải thoát cho đời mình, cứu A Phủ, từ một sự tình cờ, có lẽ cũng từ tiếng sáo đêm tình mùa xuân ấy.
1.3. Kết bài:
Đánh giá lại giá trị nội dung và giá trị nghệ thuật.
2. So sánh tiếng chim hót và tiếng sáo thổi hay nhất:
Trong một tác phẩm văn học, chi tiết nghệ thuật có ý nghĩa vô cùng quan trọng, thiếu nó thì tác phẩm xem như chưa thực sự đạt. Chi tiết nghệ thuật như một hạt cát nhưng đủ làm nổi bật cả một sa mạc rộng lớn, chi tiết nghệ thuật như một giọt nước nhưng lại có thể là hiện thân của đại dương bao la. Trong tác phẩm Chí Phèo và vợ chồng A Phủ, tác giả Nam Cao và Tô Hoài đã tạo ra hai “hạt cát”, “hai giọt nước” này. Đó là “ngoài kia tiếng chim hót, tiếng bác chài khua mái chèo đuổi cá, tiếng chị đi chợ về” (Chí Phèo) và “ tiếng sáo” (Vợ chồng A Phủ).
Chi tiết nghệ thuật là những yếu tố nhỏ của tác phẩm nhưng lại chứa đựng một sức chứa lớn về tình cảm và tư tưởng. Sự chinh phục của hình tượng nghệ thuật là ở sự truyền tải cảm xúc, còn cái góp phần quyết định tạo nên sức hấp dẫn, lôi cuốn người đọc chính là nhờ các chi tiết. Cái chi tiết bao giờ cũng có khả năng giải thích và diễn đạt cái tổng thể. Nam Cao có chi tiết Chí Phèo tỉnh dậy sau một cơn say dài và nghe thấy những âm thanh của cuộc sống rất bình dị hàng ngày. Tô Hoài đã đi sâu vào mê cung tâm trạng Mị để thổn thức với tiếng sáo gọi người yêu tha thiết, thiết tha. Như vậy, điểm chung nhất của Nam Cao và Tô Hoài là đều thổi vào tác phẩm của mình một âm hưởng. Đó là những âm thanh rất kỳ diệu, nó len lỏi vào tận sau tâm hồn tưởng như đã chết của nhân vật để khơi dậy trong họ niềm khát khao sống và khát vọng sống mãnh liệt, nếu không có những âm thanh đó. Chí Phèo triền miên trong cơn say dài miên man đến mức không biết mình có mặt trên cõi đời này. Nếu không có tiếng sáo, Mị vẫn chỉ là cô gái ngồi quay sợi bên tảng đá, mãi vô cảm, vô hồn như “cái vỏ hư không”, nhưng tiếng sáo gọi bạn tình đã thay đổi đưa bà đến những giây phút hồi sinh mãnh liệt. Sau đó là sự phản kháng quyết liệt của hoàn cảnh hiện thực đem lại biết bao cảm xúc cho người đọc, và cũng chính nhờ âm thanh bình dị, quen thuộc của cuộc sống thôn quê mà Chí Phèo nghe được đã đánh thức nhân vật của mình. Con người vốn đã chôn vùi trong Chí. Để rồi ta thấy một Chí Phèo hiền lành, lương thiện trong thân xác tàn tạ sau bao nhiêu năm bán mình cho quỷ dữ.
Xây dựng những chi tiết nghệ thuật đặc sắc đó, Nam Cao và Tô Hoài có một điểm chung là “mượn giọng” để gợi ra những “âm thanh” vốn có của nhân vật. Đây cũng chính là những chi tiết đặc sắc góp phần khẳng định giá trị nhân đạo mới mẻ, sâu sắc trong hai tác phẩm Chí Phèo – Nam Cao và Vợ chồng A Phủ – Tô Hoài.
Cùng xây dựng một chi tiết nghệ thuật nhưng do quan niệm và cách viết khác nhau, đề tài khác nhau nên hai chi tiết nghệ thuật trong Chí Phèo và Vợ chồng A Phủ đều có những ý nghĩa riêng.
Trong tác phẩm “Chí Phèo” là những âm thanh quen thuộc của cuộc sống xung quanh. Đó là tiếng chim hót trong vườn, tiếng đàn bà đi chợ về, tiếng những chiếc thuyền chài khua mái chèo đuổi cá. Chí, Nam Cao không bao giờ có thể lay động lòng người như những âm thanh bình dị này. Lần theo trạng thái tâm lý “ngậm đắng nuốt cay” của Chí, ta thấy một thân phận có thực. Thân phận người cùng đường. Thân phận con người nhưng không được công nhận là con người.
Chí Phèo được nhà văn Nam Cao xây dựng mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc. Nhà văn đã kể những vui buồn, đau khổ cùng với số phận của nhân vật từ đầu đến cuối tác phẩm. Hạnh phúc khi Chí Phèo được sống với ước mơ trẻ thơ “chồng đi phu, vợ ở nhà dệt vải”. Nỗi buồn khi Chí Phèo trở thành con quỷ dữ của làng Vũ Đại, buồn khi Chí sa vào tội lỗi “say ăn, say rượu, tỉnh vẫn say, lại say, say không ngừng, hết cơn say này đến cơn say khác trong những cơn mê dài nghẹt thở. Nhưng Nam Cao không từ bỏ ý chí, nhà văn đã dành trọn trái tim yêu thương của mình cho Chí. Nam Cao đã gửi một “thiên thần” tình yêu đến với Chí Phèo, đó là Thị Nở – một thiên thần không có đôi cánh thiên thần nhưng với trái tim nhân hậu, và sau mối tình ấy, trong đêm trăng rắc bụi vàng trên sông, Chí Phèo bước ra khỏi giấc ngủ say của cuộc đời.
Cuộc gặp gỡ bất ngờ với Thị Nở và căn bệnh quái ác đã khiến yêu tinh có sự thay đổi hoàn toàn về tâm, sinh lý. Từ khi đi tù về, đây là lần đầu tiên sau nhiều năm Chí ngừng say, tỉnh hẳn và có một khoảng dừng để lắng nghe những âm thanh quen thuộc của cuộc sống, tiếng chim hót ngoài kia vui đến thế. Con thuyền đánh cá ra khơi. Tiếng đàn bà đi chợ về” những âm thanh thường ngày ấy đã vắng bóng, nhưng chỉ hôm nay thôi bởi biết bao giờ anh mới tỉnh cơn say, từ tiếng chim hót, đến tiếng mái chèo, đến tiếng người. Giọt âm thanh đi vào tâm hồn, như dòng nước mát, như cơn mưa mùa hạ trút xuống mảnh đất tâm hồn khô cằn của ngày hạ chí, mảnh đất khô cằn của tình yêu, mảnh đất chỉ biết thứ nước luôn tưới mát đó là rượu.
Đánh giá giá trị nghệ thuật của chi tiết đó, ta thấy rằng âm thanh “ngoài kia chim hót, người đánh cá khua mái chèo đuổi cá, tiếng chị đi chợ về” là một chi tiết quan trọng góp phần thúc đẩy sự phát triển của cốt truyện, khắc họa sâu sắc diễn biến tâm lý và bi kịch của nhân vật. Chi tiết ấy tuy nhỏ, chỉ vài câu ngắn gọn nhưng lại là yếu tố liên văn bản làm cho cốt truyện đột ngột rẽ từ đây sang hướng khác. Nhờ nó mà ta thấy được hai nửa đời con người. Qua việc chú ý đến chi tiết quý giá đó, Nam Cao đã tập trung thể hiện tư tưởng nhân đạo sâu sắc để mang đến cho người đọc những trang viết hay và xúc động.
Nếu “tiếng chim…cũng” đánh thức một tâm hồn tưởng đã chết thì chi tiết “Mị… Bổi hổi…” mà nhân vật Mị nghe được trong đêm tình mùa xuân (Vợ chồng A Phủ – Tô Hoài) cũng là nhân vật và người đọc rất nhiều cảm xúc mạnh mẽ
Mị là một cô gái trẻ đẹp nhưng vì món nợ của cha mẹ mà bị bắt vào nhà thống lý Pá Tra để sống kiếp trâu ngựa. Tôi bị tước đoạt tình yêu, tuổi trẻ và bị bóc lột sức lao động một cách khủng khiếp. Tôi trở thành một “nô lệ” – một tù nhân với bản án chung thân trong địa ngục của nhà thống đốc. Kể từ đó, cô gái Mèo ấy sống trong sự vô cảm “rút lui như con rùa nuôi trong xó”. Cô tự nhận mình là “con trâu, mình cũng là con ngựa” “tiếng dần mất đi” và ngày càng nói không nên lời. Kể từ đó, Mị trở thành người phụ nữ câm lặng, vô cảm.
Nhưng mùa xuân ở vùng núi Tây Bắc đã đến, mùa xuân ấy được miêu tả rất đẹp, những sắc “cỏ vàng”, “những chiếc váy hoa treo trên vách đá giăng giăng như đàn bướm sặc sỡ, tiếng cười trẻ thơ nô đùa chờ tết, đặc biệt là tiếng khèn tiếng sáo, thấm sâu vào trái tim băng giá của tôi.
Tiếng sáo khi xa “lấp lánh” đầu núi, khi lại gần “phung bay phố phường” và cuối cùng đi vào hồn tôi: “Ta ngồi ngâm lời người thổi sáo”. Tiếng sáo là hiện thân của tuổi trẻ và tình yêu – tình yêu, của quá khứ, của tài năng mà Mị đã từng có. Bởi vậy, khi nghe tiếng sáo thổi ta thấy “ấm lòng” và tâm hồn như được hồi sinh một cách mãnh liệt.
Tiếng sáo thôi thúc tôi, tiếng sáo như cơn gió thổi bay lớp tro lạnh bao phủ tâm hồn tôi. Tiếng sáo đi vào hồn Mị tạo nên một quá khứ đẹp đẽ của người con gái tài sắc vẹn toàn. Điệu nhảy tâm lý đầu tiên của Mị là khi ngồi thì thầm lời người thổi sáo:
Mày có con trai con gái rồi
Mày đi làm nương
Ta không có con trai con gái
Ta đi tìm người yêu
Bài hát đó đã lâu tôi không hát, cây sáo đó đã lâu tôi không thổi. Nhưng đêm nay, tôi nhớ, và thì thầm một lần nữa, tôi vẫn biết. Điều đó có nghĩa là tôi không vô cảm. Nói chính xác hơn, sự thờ ơ chỉ là cái vỏ, nhưng bên trong tôi vẫn có một trái tim khát sống và cháy bỏng yêu thương. Đó là ngọn lửa âm ỉ trong đống tro tàn, sẽ bùng lên trong gió. Tiếng sáo là ngọn gió lành thổi về bao mộng đẹp.
Chính tiếng sáo ấy đã dẫn tôi đến hành động “nhân cách nổi loạn”, “tôi lén uống một bầu rượu, uống từng bát rồi say khướt, ngồi xem người ta múa hát mà lòng nao nao trong trái tim Mị. Ta uống như đắng, nuốt đắng, nuốt hận vào lòng Uống để quên mà nhớ Một ly không còn đủ làm người quên. Mị lại nghe tiếng sáo gọi rượu đầu làng là men đánh thức đời Mị đã mất Rượu làm tôi sống lại một thuở vui: lá hay như thổi sáo Có biết bao người mê, ngày đêm thổi sáo đi theo Mị.
Sau đó, Mị trở vào buồng “ngồi xuống giường nhìn lỗ vuông trăng trắng mờ mờ”, trong nhà thống lí là nhà ngục, ngoài cửa là thiên đường tuổi trẻ. Chi tiết này cho thấy Mị hướng về ánh đèn, tức là tâm hồn đang khao khát “vượt ngục”, “Ta vui trở lại, lòng bỗng vui như những đêm Tết trước”. Đó là niềm vui của những ai đã tìm lại được chính mình. Và tôi ý thức được rằng “Mị còn rất trẻ. Mị còn trẻ. Mị muốn đi chơi”. Nhận ra mình còn trẻ và muốn ra đi có nghĩa là bạn có khát vọng tự do mãnh liệt.
Đỉnh điểm của cảm xúc bi kịch là nỗi tủi thân: Mị và A Sử có một cuộc đời bất hạnh: “A Sử và Mị không còn tình cảm với nhau mà vẫn phải ở bên nhau” thật đau đớn: “Nếu có nắm lá ngón trong tay, Mị sẽ ăn nó cho đến chết ngay lập tức, không thèm nhớ đến nó nữa”. Mị muốn chết, nghĩa là Mị sẽ không còn như trước nữa, Mị muốn phản đối hoàn cảnh đó. Tôi không còn chấp nhận thực tế bẽ bàng này nữa. Đó là sức sống được đánh thức.
Âm thanh ấy đã đánh thức trong tôi cảm giác yêu đời, hạnh phúc và khao khát một cuộc sống tự do. Từ đó, tôi đi đến một quyết định táo bạo: đi chơi. Đó là một ý hướng giải thoát âm thầm nhưng vô cùng mãnh liệt. “Mị ra góc nhà lấy một tuýp dầu mỡ, cuộn lại một đoạn bỏ vào bóng đèn để thắp sáng”. Ngọn đèn được thắp lên, ánh sáng của nó xua tan bóng tối đen kịt bao trùm lấy Mị, thắp lên ngọn lửa trong tâm hồn Mị. Hàng loạt hành động khẩn trương được Tô Hoài miêu tả. Đó là nhu cầu làm đẹp cho bản thân trước khi ra ngoài. Mị làm mọi việc, bình tĩnh không để ý đến thái độ của A Sử, điều đó chứng tỏ sức sống mãnh liệt trong Mị lớn hơn tất cả, bóng ma thần quyền không thể lớn hơn sức sống của Mị.
Ý định giải thoát của Mị không thành khi anh trở về. Anh đã trực tiếp đập tan sự trỗi dậy đó: “Hắn lấy một thúng đay buộc ta vào cột nhà, tóc xõa xuống, A Sử cột tóc ta lên cột khiến ta không cúi đầu được nữa… ” . Miêu tả sự tàn bạo của một sử gia là sức mạnh của ngòi bút Tô Hoài đã tố cáo và lên án bộ mặt vô nhân tính của bọn chủ nô phong kiến ở miền sơn cước.
Có thể nói “chi tiết nhỏ làm nên nhà văn lớn”, chi tiết là hiện thực cuộc sống được nhà văn tái hiện trong tác phẩm, là đơn vị cấu thành tác phẩm, mang một dung lượng lớn về nội dung và nghệ thuật. Tùy theo cách biểu đạt cụ thể, các chi tiết có khả năng giải thích, tái hiện, biểu cảm… làm cho hình tượng nghệ thuật trở nên cụ thể, gợi cảm, sinh động, bộc lộ ý đồ tư tưởng của nhà văn rõ ràng, trở thành tâm điểm, điểm hội tụ tư tưởng của tác giả trong tác phẩm. Các chi tiết thường được chọn lọc, chuyển tải hết tâm tư, tình cảm của người viết, là sự dồn nén điều mà người viết muốn nói.
Tóm lại, qua hai chi tiết nghệ thuật trong hai tác phẩm Chí Phèo và Vợ chồng A Phủ mà chúng tôi vừa phân tích ở trên. Hai nhà văn Nam Cao và Tô Hoài đã mang đến cho chúng ta hai truyện ngắn đặc sắc nhất của nền văn học Việt Nam. Qua hai chi tiết nghệ thuật này, ta hiểu sâu sắc hơn tấm lòng nhân đạo của hai nhà nhân đạo lớn của dân tộc.
3. So sánh tiếng chim hót và tiếng sáo thổi đạt điểm cao nhất:
Trước Cách mạng Tháng Tám, người nông dân là những người cùng khổ nhất trong xã hội, chịu biết bao bi kịch mà có lẽ chúng ta không thể nào tưởng tượng nổi. Qua ngòi bút của Nam Cao, ta thấy được một Chí Phèo đáng thương bị tha hóa thành lưu manh, thành quỷ dữ và cuối cùng cay đắng, vật vã khi chịu bi kịch bị cự tuyệt quyền làm người. Rõ ràng, Chí Phèo bị cả làng Vũ Đại và xã hội lúc bấy giờ coi là “con vật lạ”, loài ghê gớm chứ không phải con người nữa. Còn tôi, có lẽ tôi giống Chí Phèo ở chỗ tôi không có quyền bắt tôi giống một cái máy biết nói, càng không phải là một con trâu, một con ngựa. Nam Cao viết về số phận người nông dân đồng bằng Bắc Bộ dưới ách thống trị phong kiến – thực dân tàn bạo, còn Tô Hoài viết về thân phận người phụ nữ dân tộc dưới ách áp bức của chế độ thần quyền. Tuy đề tài khác nhau nhưng ở cả hai tác giả ta vẫn thấy những điểm chung nhất đó là tinh thần nhân đạo, lòng trắc ẩn đối với những số phận con người bất hạnh, đặc biệt là khả năng đi sâu khám phá khát vọng sống. Nhưng qua hai tác phẩm trên dấu ấn của niềm khát khao, niềm hi vọng tốt đẹp ấy được bắt nguồn từ âm thanh của cuộc sống, âm thanh nguyên thủy, chưa bị vấy bẩn bởi xã hội thối nát lúc bấy giờ.
Hai tác giả có hai âm hưởng khác nhau, một chi tiết rất nhỏ trong bài cũng như hạt cát giữa sa mạc mênh mông, như giọt nước giữa đại dương. Nhưng sức mạnh và giá trị của nó không bao giờ có thể được đánh giá thấp. Cái tài của nhà văn là ở chỗ, không chỉ kể, tả, biểu cảm mà còn phải biết gợi một ý, một sự mở đầu cho sự chuyển biến của nhân vật, không vội đi vào vấn đề, vì nếu vậy thì ai cũng thành nghệ sĩ cả. Những âm thanh của Tô Hoài, Nam Cao chỉ là những âm thanh quen thuộc trong cuộc sống, là biểu hiện của cuộc sống diễn ra xung quanh nhân vật, đó là tiếng sáo du dương, tiếng chim hót líu lo. Vì vậy, khi len lỏi vào tâm hồn nhân vật, nó có khả năng đánh thức mạnh mẽ niềm khát khao, say mê sống, bởi chính lúc đó, nhân vật mới nhận ra mình phải sống và có quyền được sống, bầu trời bên ngoài vẫn rất tươi đẹp, chỉ có tôi vẫn sống trong bóng tối. Và nếu nhân vật nghe thấy một cái gì đó rất lạ, như Chí Phèo nghe thấy tiếng sáo hay Mị nghe thấy một cái gì khác, tôi không nghĩ là nhân vật đã thức tỉnh mạnh mẽ như vậy, bởi chỉ những gì thân thương, gần gũi nhất mới mang lại những rung cảm mạnh mẽ từ trong sâu thẳm của tâm hồn. Tâm hồn như một hơi thở mạnh mẽ của sự sống, có khả năng khai mở mọi giác quan và nhận thức của con người.
Với riêng Chí Phèo, tiếng chim hót gần như là âm thanh báo hiệu cuộc đời hắn bước sang một trang mới, mặc dù lần sang trang này có lẽ cũng là một bi kịch lớn của cuộc đời Chí. Đó là lần đầu tiên Chí Phèo biết trời sáng sau hơn 15 năm ngày đêm say khướt, đánh dấu lần đầu tiên hắn tỉnh dậy sau cơn say điên cuồng, bí hiểm. Chí Phèo có lẽ hôm nay, sau hơn hai mươi năm đắm chìm trong men rượu, đấu đá, chửi bới của một tên côn đồ đồi bại, Chí Phèo hôm nay vẫn còn nghe thấy tiếng chim hót. “Tiếng chim hót ngoài kia vui quá!” đã đánh thức tâm hồn đã chết của Chí bằng những âm thanh rộn ràng của cuộc sống, tiếng chim hót líu lo khiến Chí lắng tai nghe, rồi Chí nghe thấy tiếng của người đi chợ. Thuyền đánh cá với mái chèo để đuổi cá. Và khi tỉnh dậy Chí Phèo mới cảm thấy đau đớn, xót xa cho cuộc đời mình. “Những tiếng nói quen thuộc ấy đã vắng bóng. Nhưng hôm nay tôi được nghe… Chao ôi, buồn quá!”. Đó là khởi đầu cho sự tỉnh ngộ của một người từng bị cho là quỷ, bởi quỷ không thể buồn, chỉ có con người mới có cảm xúc rung động với một âm thanh đơn giản như vậy. Bù lại, nếu có những âm thanh bất thường như đánh nhau, chửi bới, đập phá thì có lẽ Chí Phèo cũng chẳng bao giờ để ý, bởi vốn dĩ cuộc đời hắn đã ngập tràn những âm thanh hỗn độn đó. Chỉ những điều bình dị, quen thuộc như tiếng chim, tiếng người đi chợ, tiếng người đánh cá mới đưa Chí trở về tuổi đôi mươi. Làm sống dậy những ước mơ đã bị chôn vùi hơn hai mươi năm, ước mơ về người chồng cày cấy dệt, ước mơ về một mái ấm gia đình hạnh phúc, được nuôi lợn, mua được ruộng đất,… Và cũng từ tiếng đàn của những chú chim hạnh phúc. Chí Phèo lúc này mới nhận ra mình đã đi sang bên kia con dốc của cuộc đời, hơn 20 năm hắn đã phí hoài một cuộc đời vô vị lợi, tàn ác. Lúc này Chí Phèo mới tỉnh, nghĩ lại những gì đã trải qua, mới biết thân xác mình đã mục nát rồi. Chắc hẳn Chí đã cảm thấy rất đau khổ, những âm thanh của cuộc sống bên ngoài làm cho hắn cảm thấy ân hận, buồn bã và cũng chính vì ý thức về sự sống đã trở lại nên Chí Phèo “nhìn thấy đã thấy trước những gì sẽ xảy đến với tuổi già, cái đói, cái rét còn đáng sợ hơn cả đói rét và bệnh tật”Một kẻ liều lĩnh như Chí Phèo, sẵn sàng rạch mặt ăn vạ mà giờ đã biết sợ hãi. Nỗi sợ hãi cô đơn này là biểu hiện rõ nhất của Chí Phèo khát khao được làm người trở lại. Chiếc nón là nhịp cầu đưa hắn trở về với thế giới cuộc sống lương thiện mà anh hằng mong muốn, chính Thị đã dang đôi bàn tay ấm áp yêu thương đưa anh ra khỏi vũng bùn tăm tối, cho anh nghe được những thanh âm đẹp đẽ Có thể nói Thị Nở là cơn mưa mùa hạ đã trút xuống đầu tiên trong cuộc sống khô cằn của Chí, những mầm tươi đẹp và những âm thanh giản dị tuyệt vời. Giản dị như tiếng chim hót líu lo nhưng đánh thức khát vọng sống lương thiện mãnh liệt. Mây mù u ám suốt 20 năm vẫn tràn ngập lòng Chí, khiến anh thêm yêu cuộc sống này, khao khát được sống đàng hoàng với Thị Nở.
Còn Mị, Tô Hoài đã dùng tiếng sáo để đánh thức lòng ham sống, sức phản kháng trong tâm hồn đang chết lặng trước nỗi đau khổ, tủi nhục của một người con dâu nợ nhà thống lý Pá Tra. Tại sao lại là tiếng sáo mà không phải là tiếng chim hót? Mị phải tìm cho ra ngọn nguồn sự tình, Mị là một cô gái xinh đẹp, một bông hoa của vùng núi Tây Bắc, lại có tài thổi sáo nên trước khi lấy chồng đã có vô số chàng trai theo đuổi và bản thân Mị cũng đem lòng yêu một người cùng làng. Nhưng đời tôi éo le, cha mẹ mang ơn thống lí Pá Tra, nay Mị phải mang nợ, bị ép làm con rể, nhưng thực chất Mị là nô lệ cho người còn lại. Mị sống thất thường, làm việc cật lực, không nghỉ ngày nào, bất kể sáng hay tối. Đau đến nỗi không còn nghĩ mình là người nữa, “khổ lâu rồi cũng quen, giờ nghĩ lại mình cũng là trâu”. ngựa. Thậm chí “trâu ngựa có khi làm việc, ban đêm đứng gãi chân nhai cỏ, đàn bà con gái nhà này vùi đầu vào công việc suốt đêm suốt ngày.” Tiếng sáo đêm theo tôi từ núi này sang núi khác. Tiếng sáo đưa Mị về những kỉ niệm đẹp, làm em khóc, cảm thông cho nỗi bất hạnh của em và thân phận khốn khổ của Mị, những giọt nước mắt của Mị là bằng chứng của linh hồn tưởng đã chết. Mị muốn đi chơi, Mị chuẩn bị quần áo đi”, tôi thấy sảng khoái trở lại, lòng bỗng vui như những ngày trước Tết. Tôi còn trẻ. Tôi muốn đi chơi. Và Mị lại một lần nữa muốn chết, muốn kết thúc tất cả. Khát vọng sống ấy được thể hiện mãnh liệt và rõ nét nhất ở chi tiết Mị bị A Sử trói vào cột, tưởng nhà này bị trói chết nên đâm ra sợ hãi, cựa quậy vì tưởng mình còn sống. Chi tiết đó giống với chi tiết Chí Phèo sợ cô đơn hơn sợ lạnh. Tham lam sống sợ Chí Phèo muốn hòa nhập với cộng đồng nên sợ cô đơn, đó là sự tinh tế trong xây dựng tâm lý nhân vật của Tô Hoài và Nam Cao, đánh thức lòng ham sống, sự phản kháng mạnh mẽ của Mị dẫn đến những hành động sau để cứu sống A Phủ. Cuộc chạy trốn của A Phủ có lẽ cũng từ tiếng sáo đêm xuân ấy.
Mỗi âm thanh mà các tác giả đưa vào tác phẩm đều có ý nghĩa sâu sắc, nó không phải là âm thanh ầm ĩ, cũng không phải là điều vi diệu mà đối với những người mắc phải nó thật khó khăn. Nó đánh thức và khai mở suy nghĩ của con người, giúp Chí Phèo nhìn lại cuộc đời, ước mơ và khát khao được làm người lương thiện dù sống hay chết, nhưng với Mị, tiếng sáo đã làm sống lại tuổi thanh xuân của hắn, ý chí phản kháng, lòng ham sống mãnh liệt là động lực để tôi giải phóng cuộc đời mình. Có thể nói, việc sáng tạo tư tưởng nhân văn trong tác phẩm không chỉ đi sâu vào nội tâm nhân vật mà còn phụ thuộc rất nhiều vào những chi tiết nghệ thuật mà tác giả phát hiện xung quanh cuộc đời nhân vật.
