Tính chất, đặc điểm của gió mùa? Các loại gió mùa phổ biến?

1. Gió mùa là gì?

Gió mùa, một thuật ngữ xuất phát từ tiếng Ả Rập “Mausim”, mang nghĩa “mùa”. Đó là chế độ dòng khí trong hoàn lưu khí quyển trên diện rộng của bề mặt Trái Đất. Gió mùa biến đổi hướng theo mùa, thay đổi đối chiều giữa mùa đông và mùa hè.

Gió mùa phổ biến tại miền nam châu Á. Hai loại chính: gió mùa mùa đông và gió mùa mùa hè. Thay đổi áp suất khí quyển khiến gió mùa mùa hè thổi từ biển vào đất liền theo hướng Tây Nam – gọi là gió mùa Tây Nam. Mùa đông, gió mùa chuyển hướng thổi từ đất liền ra biển theo hướng Đông Bắc – gọi là gió mùa Đông Bắc.

2. Nguyên nhân hình thành gió mùa:

Nguyên nhân quan trọng gây ra hiện tượng gió mùa là sự chênh lệch về áp suất không khí giữa lục địa và đại dương, cũng như chênh lệch áp suất giữa lục địa ở Bắc bán cầu và lục địa ở Nam bán cầu theo từng mùa. Sự chênh lệch này xuất phát từ:

Vào mùa đông, với nhiệt độ vô cùng thấp, dải áp cao Sibir hình thành, và một vùng áp thấp tọa lạc xung quanh 40 – 60 độ vĩ độ Bắc hoạt động mạnh mẽ. Khi gió từ dải áp cao này (quay theo chiều kim đồng hồ) di chuyển về hướng Nam và Đông Nam, đi qua Trung Quốc và Nhật Bản. Tại đây, nó gặp gió Tín phong từ Bắc bán cầu, được thổi từ Thái Bình Dương đến vùng vĩ độ 150 – 200, tạo nên gió mùa Đông Bắc ở khu vực Đông Nam Á. Sau khi vượt qua đường xích đạo (ở Indonesia), gió thay đổi hướng và trở thành gió Tây, đi vào dải hội tụ nội chí tuyến, nằm ở vĩ độ 10 – 150 độ Nam.

Vào mùa hạ, do cả sự di chuyển ảo của Mặt Trời và sự dịch chuyển của dải hội tụ nội chí tuyến lên phía Bắc, các vùng áp thấp hình thành. Sự ấm lên trên các lục địa cũng đẩy các vùng áp thấp này di chuyển về phía Bắc và tạo ra lực hút, đưa gió Tín phong từ phía Nam xích đạo lên. Sau khi vượt qua đường xích đạo, với sự ảnh hưởng của lực Coriolis, gió chuyển hướng Tây Nam và trở thành gió mùa Tây Nam.

3. Đặc điểm nổi bật của khí hậu gió mùa:

Gió mùa là một dạng gió có những đặc điểm biến đổi tùy theo các thời điểm khác nhau trong năm. Dưới tác động của biến đổi áp suất không khí vào mùa hè, những đợt gió mùa thổi từ biển vào đất liền theo hướng tây nam, được gọi là gió mùa Tây Nam (hay gió mùa mùa hè).

Gió mùa Tây Nam mang theo hơi nước từ biển vào đất liền, tạo nên khí hậu nóng ẩm, thuận lợi cho việc hình thành mây và mưa. Càng gần vùng biển, lượng mưa càng nhiều, và khi xa ra vào đất liền, lượng mưa dần giảm đi. Mùa mưa thường bắt đầu từ vùng ven biển, sau đó tiến vào bên trong đất liền và kết thúc theo chiều ngược lại, từ đất liền quay trở lại biển.

Trong mùa Đông, khi khí hậu gió mùa thay đổi, gió thổi từ lục địa Châu Á theo hướng Đông Bắc sang Tây Nam. Loại gió này mang theo không khí khô và lạnh, thường được gọi là gió mùa Đông Bắc (hay gió mùa mùa đông). Khi gió tiến gần đến đường xích đạo, độ ẩm của gió tăng lên. Gió mùa mùa đông thổi theo từng đợt, và mỗi khi gió đổ về khu vực gần xích đạo, khí hậu trở nên lạnh vào vài ngày hoặc thậm chí hàng tuần.

4. Đặc trưng của gió mùa ở Việt Nam:

Với đặc điểm địa lý của nước ta nằm trong vùng nội chí tuyến bán cầu Bắc, có gió Tín Phong ở bán cầu Bắc luôn hoạt động quanh năm. Thêm vào đó, khí hậu của Việt Nam còn chịu sự ảnh hưởng mạnh mẽ từ các khối khí di chuyển theo mùa, với hai mùa gió chính là gió mùa mùa đông và gió mùa mùa hạ.

– Gió mùa mùa đông: Gió mùa Đông Bắc tại nước ta bắt nguồn từ hướng Đông Bắc. Đây là dạng gió mang theo không khí lạnh, thổi theo hướng Đông Bắc xuống khu vực có không khí ấm ở Việt Nam. Gió mùa Đông Bắc tại nước ta phát sinh từ trung tâm áp cao Xibia, kéo dài từ tháng 11 đến tháng 4 của năm sau. Có các đặc điểm sau::

+ Miền Bắc, mùa đông đến với thời tiết lạnh giá, chịu tác động từ khối không khí lạnh phương Bắc di chuyển theo hướng Đông Bắc.

+ Trong nửa đầu mùa đông, thời tiết mang tính chất lạnh khô; còn nửa sau mùa đông, khí hậu trở nên lạnh ẩm với mưa phùn.

+ Trong giai đoạn này, gió Tín Phong bán cầu Bắc thổi từ hướng Đông Bắc tạo ra mưa từ vùng ven biển Trung Bộ trở vào.

+ Gió mùa Đông Bắc giảm dần khi di chuyển về phía Nam, không còn lạnh và trở thành một yếu tố quan trọng tại dãy Bạch Mã. Khi đến Đà Nẵng và khu vực lân cận, Tín Phong bán cầu Bắc thổi từ phía Đông Bắc chiếm ưu thế, mang mưa đến vùng ven biển Trung Bộ, nhưng miền Nam và Tây Nguyên lại gặp khô han.

+ Gió Bắc thường xuất hiện trước ngày Giáng Sinh, làm thay đổi thời tiết trở nên lạnh. Khi tiến về phía Nam, gió mùa Đông Bắc mất dần sức mạnh, không còn lạnh bằng miền Bắc do dãy Bạch Mã ngăn cảnm ùa đông ở miền Bắc

– Gió mùa mùa hạ: Gió mùa mùa hạ, hay còn gọi là gió mùa Tây Nam, thổi vào nước ta với đặc điểm là nhiệt độ nóng ẩm, gió mạnh và mang theo lượng mưa đáng kể khi đi qua các khu vực, đặc biệt là tiểu lục địa châu Á cũng như khu vực Nam và Đông Á. Lượng mưa gây ra bởi gió mùa Tây Nam là kết quả của việc nó đi qua các khu vực lớn của đại dương xích đạo, nơi mà không khí phôi thai nhiệt động mạnh mẽ. Từ đó, lượng hơi nước tăng lên từ mặt đại dương và khiến gió mùa Tây Nam đầy đặn hơn. Tuy nhiên, khi gió mùa Tây Nam di chuyển và nâng lên mặt đất, nó sẽ mất đi nhiệt độ, dẫn đến sự giảm đi về lượng mưa. Thường xuyên, đây tạo điều kiện cho nhiều vùng ruộng lúa và rừng mưa khí ẩm, nhưng đồng thời cũng dẫn đến nguy cơ lũ lụt trong những khu vực núi không có cây cối.

Vào thời kỳ hoạt động của gió mùa mùa hạ, nhiệt độ tại toàn quốc cao, vượt qua 25 độ C ở các vùng thấp. Lượng mưa tập trung chủ yếu vào khoảng 80% tổng lượng mưa của cả nước, thể hiện qua các yếu tố thời tiết đặc biệt như gió tây, mưa ngâu và cả bão.

Ở nước ta, gió mùa mùa hạ kéo dài từ tháng 5 đến tháng 10, với hai luồng gió thổi vào cùng hướng Tây Nam. Điều này thể hiện rõ nét phạm vi và đặc điểm của gió mùa mùa hạ tại nước ta, cụ thể:

+ Trong nửa đầu mùa hạ (từ tháng 5 đến tháng 7): Khối không khí áp cao cận chí tuyến vịnh Bengan di chuyển về hướng Tây Nam và tiếp xúc trực tiếp với nước ta, gây ra lượng mưa lớn cho vùng đồng bằng Nam Bộ và Tây Nguyên. Sau đó, khi vượt qua dãy Trường Sơn, khối không khí này gây hiệu ứng gió phơn khô nóng cho vùng ven biển miền Trung và phía Nam khu vực Tây Bắc.

+ Trong giai đoạn giữa và cuối mùa hạ (từ tháng 6 đến tháng 10): Gió mùa mùa hạ (đến từ khối không khí áp cao cận chí tuyến bán cầu Nam) hoạt động. Khi đi qua vùng biển xích đạo, khối không khí nóng ẩm và gây ra lượng mưa kéo dài cho vùng ven biển Nam Bộ và Tây Nguyên của nước ta. Tuy nhiên, do tác động của áp thấp ở Bắc Bộ, khối không khí này di chuyển hướng Đông Nam vào khu vực Bắc Bộ, tạo ra “gió mùa Đông Nam” trong mùa hạ ở miền Bắc nước ta.

5. Ảnh hưởng của gió mùa tại Việt Nam:

* Ảnh hưởng của gió mùa đến hoạt động canh tác:

– Về nông nghiệp: Nền nhiệt độ của gió mùa đem lại khá cao, độ ẩm lớn cùng với mưa nhiều nên tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển sản xuất nông nghiệp lúa và thâm canh tăng vụ, đồng thời đa dạng các loại cây trồng vật nuôi. Tuy nhiên, thời tiết khí hậu gió mùa diễn biến phức tạp (thường xuyên xảy ra thiên tai, mưa bão, ngập lụt, khô hạn, rét đậm và rét hại. ..) Điều này gây ra những khó khăn, cản trở rất lớn đối với hoạt động sản xuất, mùa vụ cũng như phòng tránh thiên tai.

– Ngành trồng trọt: Thời tiết gió mùa mùa đông hay có gió thổi mạnh hơn còn mùa đông thì thường rét và khô, có nơi nhiệt độ dưới 0 độ C làm nhiều loại cây kém phát triển, động vật chịu rét kém bị tiêu diệt, gây ra những tổn thất lớn cho mùa màng.

– Các ngành kinh tế khác: Khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa rất thích hợp để phát triển các ngành dịch vụ như xây dựng, giao thông vận tải, thuỷ hải sản và du lịch. .. Đồng thời đẩy mạnh các hoạt động sản xuất nông lâm ngư nghiệp, xây dựng, đặc biệt là mùa khô.

* Ảnh hưởng của gió mùa đến sức khoẻ con người:

Độ ẩm lớn cộng với nhiệt độ cao là điều kiện cho các loại vi khuẩn, virus gây hại phát triển, đe doạ đến sức khoẻ của con người.

Khí hậu diễn biến thất thường, thay đổi đột ngột sẽ làm cơ thể không kịp thích ứng gây ra hiện tượng suy nhược, uể oải. Chính vì thế, mỗi người nên chủ động có những biện pháp nhằm bảo vệ sức khoẻ của mình và những người thân yêu. Chẳng hạn như bổ sung đủ chất dinh dưỡng, lao động và nghỉ ngơi điều độ, đặc biệt là ngủ đủ giấc.