1. Bối cảnh của Chiến dịch Hoàng Hoa Thám:
Sau khi kết thúc chiến dịch Trần Hưng Đạo, Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã đề nghị tạm hoãn việc mở chiến dịch tại Liên khu 3 và thay đổi hướng đến khu vực Đông Bắc. Mục đích của chiến dịch được xác định bởi Trung ương Đảng Lao động, đó là “tiêu diệt sinh lực của địch, phá vỡ kế hoạch chống lại chúng và gia tăng hoạt động chiến tranh du kích”. Mục tiêu của chiến dịch là tiêu diệt từ 6 đến 8 tiểu đoàn và được đặt tên theo anh hùng dân tộc Hoàng Hoa Thám.
Bộ Tổng tham mưu đã đề ra hai phương án tác chiến và Bộ chỉ huy chiến dịch đã lựa chọn hướng chiến đấu trên đường số 18, đoạn từ Băi Thảo đến Uông Bí, dài khoảng 50km. Phương châm của chiến dịch là “Đánh điểm diệt viện”, tập trung vào việc tiêu diệt sinh lực của địch và phát triển hoạt động chiến tranh du kích. Đây là một trong những chiến dịch quy mô lớn đầu tiên của quân đội Việt Nam nhằm vào phòng tuyến Boong ke kiên cố của De Lattre de Tassigny (Đờlát Đờtátxinhi) ở Bắc Bộ.
Công tác chuẩn bị cho chiến dịch không chỉ tập trung vào lập kế hoạch chiến lược mà còn phải xác định các nhu cầu vật chất và huy động nhân lực, đặc biệt là trong bối cảnh thời gian chỉ có 25 ngày. Công tác hậu cần được đặt lên hàng đầu, vì nếu không đảm bảo được hậu cần thì chiến dịch sẽ rất khó khăn để diễn ra.
Phòng Cung cấp chiến dịch đã chủ động tổ chức lực lượng quan hệ với các địa phương trong địa bàn chiến dịch để nắm được tình hình chuẩn bị hậu cần cho chiến dịch. Họ đã xác định được khả năng cung cấp nhân lực, vật lực và dự kiến nhu cầu vật chất cho chiến dịch, bao gồm lương thực, vũ khí, đạn, thuốc men, tài chính và dân công phục vụ. Tất cả những công tác trên đều được thực hiện để bảo đảm chiến dịch được diễn ra suôn sẻ và hiệu quả hơn.
Chiến dịch Hoàng Hoa Thám đã tạo ra những kết quả đáng kinh ngạc khi quân đội Việt Nam đã tiêu diệt được gần 10.000 quân địch, giết chết hoặc bắt giữ hơn 1.000 lính Pháp. Chiến dịch này đã góp phần quan trọng trong việc giải phóng miền Bắc, giúp tăng cường lòng tin và tinh thần chiến đấu của quân đội và nhân dân Việt Nam.
2. Lực lượng tham chiến:
Quân đội nhân dân Việt Nam sử dụng lực lượng bao gồm 2 đại đoàn (308, 312), 2 trung đoàn (98, 174), 4 đại đội pháo binh, 2 tiểu đoàn công binh, 2 đại đội bộ đội địa phương và dân quân du kích tiến công trên tuyến đường số 18 (Phả Lại – Uông Bí). Đồng thời, 2 đại đoàn (304, 320) đánh du kích ở vùng trung du và đồng bằng Liên khu 3 để phối hợp với chiến dịch Đường số 18. Tổng lực lượng hơn 110.000 công nhân và dân quân đã phục vụ chiến dịch, huy động hơn 2.200 tấn lương thực và 1.000 con gia súc.
Phía Pháp có Binh đoàn cơ động số 6, tăng cường thêm tiểu đoàn 6 dù (6è BPC), pháo binh, cơ giới và quân đồn trú của Quốc gia Việt Nam. Tổng số lực lượng ở khu vực đường 18 là 11 tiểu đoàn, hai đại đội pháo 105mm đặt ở Đông Triều.
3. Diễn biến của Chiến dịch Hoàng Hoa Thám:
Đêm 23/3/1951, Quân đội nhân dân Việt Nam tiêu diệt 3 vị trí Lọc Nước, Đập Nước, Sống Trâu và san bằng Lán Tháp. Tiểu đoàn 23 tiến công bốt Lọc Nước, bị thương vong nặng (45 hy sinh, 125 bị thương). Tiểu đoàn 322 diệt hai vị trí Đập Nước và Sống Trâu, không thương vong. Trung đoàn 174 của Đại đoàn 316 diệt 14 lính, bắt 11, thu 22 súng. Toàn bộ những bốt bảo vệ hệ thống dẫn nước đều bị tiêu diệt.
Bộ chỉ huy quyết định đánh thẳng vào thị trấn Uông Bí nằm trên đường 18, cắt đường 18 và phá huỷ Đập Nước cung cấp nước ăn cho Hải Phòng. Quân đội nhân dân Việt Nam chờ khi nguồn nước ngọt duy nhất bị đe đoạ sẽ buộc quân Pháp phải kéo tới. Trung đoàn 98 diệt vị trí Chấp Khê và trung đoàn 102 Đại đoàn 308 diệt đồn Bí Chợ, gây thiệt hại nặng cho Pháp. Trung đoàn 36 diệt vị trí Phán Huệ, trung đoàn 141 Đại đoàn 312 đánh vị trí Tràng Bạch, diệt 73 lính Pháp. Chiến dịch Hoàng Hoa Thám tiến hành vào đêm ngày 29/3/1951.
Tăng cường cho Mạo Khê Phố tiểu đoàn 6 lên 700 lính. Quân đội nhân dân Việt Nam ngừng tấn công Mạo Khê. Quân Pháp trong đồn giữ vững bằng không quân và pháo binh chi viện mạnh mẽ. Các đợt tấn công của Quân đội nhân dân Việt Nam bị đẩy lùi, thương vong gần 500 người. Quân Pháp tổn thất 40 chết và 150 bị thương. Bộ chỉ huy chiến dịch quyết định kết thúc đợt 1 và chuyển sang đợt 2, tiếp tục đánh các vị trí trên đường 17. Địch tăng cường cho Đông Triều hai tiểu đoàn và điều một phần GM4 từ Lục Nam xuống Phả Lại vào ngày 1 tháng 4.
Chiến dịch Hoàng Hoa Thám là một trong những chiến dịch quan trọng của quân đội nhân dân Việt Nam trong thời gian đấu tranh giành độc lập, chủ quyền và thống nhất đất nước. Tên gọi của chiến dịch này được lấy từ tên của vị anh hùng dân tộc Hoàng Hoa Thám. Chiến dịch diễn ra vào đêm ngày 4 tháng 4 năm 1951, với mục tiêu tiêu diệt các cứ điểm của quân Pháp tại các địa phương như Bến Tắm, Bãi Thảo, Hoàng Gián và Hạ Chiêu.
Tuy nhiên, chiến dịch không đạt được kết quả như mong muốn. Dù đã nổ súng tấn công, nhưng các trung đoàn đều không thể đột phá thành công. Trung đoàn 88 đã tấn công Bãi Thảo và chiếm được hai đồi, diệt hơn 100 lính địch. Tuy nhiên, quân Pháp vẫn cố thủ ở hai đồi còn lại. Đến 4 giờ 30 phút ngày 5 tháng 4, quân đội nhân dân Việt Nam đã rút quân vì trời sắp sáng và thương vong nhiều, với 50 người đã hy sinh và hơn 100 chiến sĩ bị thương. Trung đoàn 209 tiến công Hoàng Gián và chiếm được hai phần ba đồn, diệt gần 50 lính địch, nhưng lại phải hy sinh 5 chiến sĩ và 34 người bị thương. Trung đoàn 98 tấn công Hà Chiêu và diệt 13 lính địch, nhưng hy sinh 13 người và 69 người bị thương. Trung đoàn 102 tấn công Bến Tắm cũng không thành công vì tổ chức thiếu chu đáo, nên nổ súng chậm, trời đã sáng, và quân đội phải rút lui.
Tuy nhiên, sự thất bại của chiến dịch không phải do quân địch có sự phòng ngự vững chắc hoặc kiên quyết đối phó, mà là do chúng đã dựng lên một hàng rào lửa bằng đại bác quanh các cứ điểm, ngăn những đợt xung phong của quân đội nhân dân Việt Nam. Đại tướng Võ Nguyên Giáp, người đã chỉ huy chiến dịch, đã nhận định rằng, “Thất bại của các trận đánh không phải do quân đồn trú của địch có công sự phòng ngự vững chắc hoặc kiên quyết đối phó, mà chỉ vì chúng đã dựng lên một hàng rào lửa bằng đại bác quanh cứ điểm, ngăn những đợt xung phong của ta.”
Vụ việc này cũng cho thấy sự quyết tâm và sự hy sinh của quân đội nhân dân Việt Nam trong cuộc chiến giành độc lập, chủ quyền và thống nhất đất nước. Những năm tháng đó đã trở thành ký ức đáng tự hào của dân tộc Việt Nam và là nguồn cảm hứng để thế hệ sau tiếp tục đấu tranh cho mục tiêu to lớn này.
Sau chiến dịch Hoàng Hoa Thám, quân đội nhân dân Việt Nam đã rút kinh nghiệm và phát triển chiến lược mới để tiến hành các chiến dịch tiếp theo. Chiến dịch này đã là một bài học quan trọng cho quân đội nhân dân Việt Nam về việc phát triển chiến lược quân sự và đánh giá khả năng của địch. Dù không đạt được mục tiêu, sự nỗ lực và tinh thần chiến đấu của quân đội nhân dân Việt Nam vẫn được đánh giá cao và là một niềm tự hào của dân tộc Việt Nam.
4. Kết quả của Chiến dịch Hoàng Hoa Thám:
Sau hơn 2 tuần chiến đấu, Quân đội nhân dân Việt Nam đã tiêu diệt hơn 2.900 quân địch, bức rút hơn 130 vị trí tháp canh và bức rút 3 vị trí ở vùng mỏ giàu có là Uông Bí, Mạo Khê và Tràng Bạch. Quân đội nhân dân Việt Nam đã phá vỡ hệ thống phòng ngự trên đường số 18, 20 và 21 và thu được 409 súng các loại, phá huỷ 49 xe cơ giới, 6 xe tăng và thiết giáp. Tuy nhiên, chiến dịch cũng gặp thất bại và có tổng số thương vong lên tới 2.262 người.
Để rút kinh nghiệm từ chiến dịch trên, Quân ủy Trung ương đã tổ chức hội nghị kiểm điểm và nhìn nhận lại chiến thuật chiến dịch. Bộ Tổng Tư lệnh đã chỉ ra rằng công tác chuẩn bị chưa tốt, đặc biệt là việc nắm địch chưa chắc và cách đánh chưa linh hoạt. Chiến dịch Hoàng Hoa Thám cũng bộc lộ trình độ chỉ huy của cán bộ chưa đáp ứng yêu cầu phát triển chiến đấu quy mô tập trung lớn. Tư tưởng chỉ đạo tác chiến của đại đoàn chưa hình thành rõ ràng và cơ sở vật chất chuẩn bị không chu đáo, dẫn đến mất dần thế chủ động khi gặp khó khăn và tổn thất lớn. Nguyên nhân chính là sự thiếu sót trong chuẩn bị chiến trường và trong sự chấp hành mệnh lệnh của cán bộ có khuyết điểm.
Tại hội nghị kiểm thảo chiến dịch, Chủ tịch Hồ Chí Minh nhấn mạnh về việc tự phê bình và phê bình để làm sạch tinh thần và tư tưởng. Ngày mai, các chú họp lần nữa để tự phê bình và sửa chữa các khuyết điểm. De Lattre thành công trong việc thuyết phục Bảo Đại xúc tiến gấp việc thành lập quân đội Quốc gia Việt Nam, và tiểu đoàn đầu tiên đã được thành lập.
5. Ý nghĩa Chiến dịch Hoàng Hoa Thám (Đường 18) năm 1950-1951:
Chiến dịch được lập kế hoạch và dẫn đầu bởi các tướng lĩnh tài ba của quân đội Việt Nam như Võ Nguyên Giáp, Hoàng Văn Thái và Lê Trọng Tấn. Tại thời điểm đó, Pháp đang cố gắng tái chiếm Việt Nam sau khi chiến thắng trong Thế chiến II và Việt Nam vẫn đang trong tình trạng chia cắt.
Với sự khéo léo trong chiến lược và tinh thần quyết tâm của quân đội Việt Nam, chiến dịch đã đánh tan kế hoạch của Pháp và đẩy lùi quân địch. Những cuộc tấn công khó khăn và gian nan đã được đối đầu bằng sự kiên trì và nghị lực của các chiến sĩ Việt Nam.
Chiến dịch Hoàng Hoa Thám đã giúp đẩy mạnh phong trào giải phóng dân tộc, củng cố lòng yêu nước của người dân Việt Nam và mở ra con đường độc lập cho quốc gia. Sự thành công của chiến dịch đã được khắc ghi vào lịch sử Việt Nam và là nguồn cảm hứng vô tận cho thế hệ sau này.
Với những đóng góp của các anh hùng hy sinh trong Chiến dịch Hoàng Hoa Thám, Việt Nam đã giành được độc lập và chủ quyền. Chiến dịch đã trở thành một biểu tượng của sự hy sinh và khát vọng độc lập của dân tộc Việt Nam và được coi là một trong những chiến dịch thành công nhất trong lịch sử chiến tranh Việt Nam.
Vì vậy, chiến dịch Hoàng Hoa Thám (Đường 18) năm 1950-1951 vẫn luôn là một trong những sự kiện lịch sử quan trọng và đáng tự hào nhất của dân tộc Việt Nam.
