1. Cảm nhận về nhân vật Đăm Săn chọn lọc hay nhất:
Từ lâu, người Ê-đê đã truyền miệng ngợi khen về người tù trưởng anh hùng của dân tộc mình, Đăm săn, với những thành tựu vang dội trong xây dựng và phát triển làng xóm cũng như bảo vệ cộng đồng khỏi những kẻ thù hung ác. Trong số những chiến công nổi bật đó, Đánh thắng mtao mxây đã gây ấn tượng mạnh bởi tài năng, lòng dũng cảm phi thường và sức mạnh vô địch của Đăm săn. Cuộc chiến này xuất phát từ việc tù trưởng sắt, mtao mxây, đã bắt cóc vợ của Đăm săn. Đối với người Ê-đê theo truyền thống mẫu hệ, sự mất mát này là một xúc phạm đối với cả cộng đồng. Đánh bại mtao mxây lần hai cho thấy sự mạnh mẽ của Đăm săn, người đã phải đối mặt với kẻ thù hung bạo và có sức mạnh khủng khiếp không kém. Qua những hình ảnh so sánh trong đoạn trích, sự đối lập giữa Đăm săn và kẻ thù được đẩy lên cao, với sự vinh danh cho anh hùng Đăm săn. Từ khi bước vào lãnh địa của mtao mxây, Đăm săn đã trở thành mối đe dọa không đáng xem xét đối với tù trưởng sắt. Cùng với các bạn đồng minh, hình ảnh của Đăm săn hiện ra mạnh mẽ, với trang phục hoàn toàn sặc sỡ, khăn đẹp trên đầu và tinh thần sẵn sàng chiến đấu. Hắn mắt sáng gấp đôi, đôi ba lần so với mắt bình thường. Sự so sánh này thực sự nổi bật và làm nổi bật nét phi thường của anh hùng. Dáng điệu này kết hợp với hành động thách thức như chặt ống tre thành ba khúc, đập hàng rào nới chứa toàn bộ sức mạnh phi thường của Đăm săn. Trong cuộc giao tranh với Đăm săn, mặc dù ngôn ngữ sử thi miêu tả mtao mxây rất ấn tượng và mạnh mẽ, nhưng nó cũng cho thấy sự khiếp đảm trước Đăm săn. Lời nói của hắn lộ ra sự nhút nhát: “Đừng đâm ta lúc ta đang xuống nhé.” Đáp lại, Đăm săn đã tỏ ra coi thường kẻ thù, với tư thế đàng hoàng của chính mình: “Sao ta lại đâm ngươi khi ngươi đang đi xuống nhỉ. Ngươi xem, đến con lợn nái của nhà ngươi dưới đất, ta cũng không thèm đâm nữa là.”
Cuộc đối đầu giữa Đăm săn và mtao mxây được miêu tả như một trận chiến dũng mãnh giữa hai tù trưởng. Sự anh hùng ở đây được nhìn nhận qua sự chiến thắng bằng sức mạnh và can đảm, không cho phép sự hèn nhát tồn tại trong cuộc đối đầu sinh tử này. Đăm săn được tôn vinh và vượt trội hơn kẻ thù trong tình cảm của buôn làng qua mọi cử chỉ, ngôn ngữ và hành động của anh ta. Trong cuộc thi múa khiên thú vị, mtao mxây thể hiện sự điêu luyện bằng tiếng khiên kêu lộc cộc, lộp cộp. Trong khi đó, Đăm săn dập tắt sự kiêu ngạo của kẻ đối đầu bằng sức mạnh phi thường trong màn múa khiên độc đáo của mình. Ngôn ngữ sử thi tái hiện sức mạnh này như một lực lượng tự nhiên: bước nhảy vượt qua mây đồi, bước lùi vượt qua mấy đồi mía, tiếng gió khiên rít vù vù như dông bão, làm cây cối nghiêng ngả xung quanh. Màn múa khiên thứ hai của Đăm săn ghê gớm hơn, chứa đựng sự trừng phạt mtao mxây. Sức mạnh của Đăm săn cũng được tăng lên gấp bội nhờ sự trợ giúp của người vợ hơ nhị, khi nàng ném trầu và thuốc cho anh ta. Đăm săn không đơn độc trong cuộc chiến danh dự này, anh ta có sự giúp đỡ của các tù trưởng bạn hùng mạnh. Đồng thời, anh cũng đạt được sự trợ giúp từ ông trời, như một mối quan hệ giữa người anh hùng sử thi và lực lượng siêu nhiên. Trời giúp Đăm săn đánh rơi áo giáp của mtao mxây, khiến hắn trở nên thảm hại và hèn nhát, chạy trốn vào chuồng heo và chuồng trâu. Ông trời chỉ là người hỗ trợ Đăm săn, anh ta mới là người kết liễu kẻ thù, đòi lại danh dự và cướp lại người vợ được trời ban. Giết mtao mxây, chính nghĩa thuộc về Đăm săn. Chiến thắng của anh được tôn vinh và anh được sở hữu tất cả tài sản, dân làng và tôi tớ của mình. Quyền sở hữu này là đặc trưng của thời kỳ chuyển từ công xã thị tộc sang chiếm hữu nô lệ, làm nên vinh quang của người anh hùng. Hình ảnh trong sử thi được miêu tả với qui mô hoành tráng, khi mọi người tình nguyện theo Đăm săn đông như bầy hươu nai, lố nhố như đàn kiến cánh, như bầy kiên đen, như đàn mối trắng. Anh ta càng thêm quyền uy và sức mạnh, biểu tượng của anh trở thành những chiêng núm, chiêng bằng – của cải.
Vì thế, để đáp ứng công lao, cần tổ chức một lễ ăn mừng chiến công rất trọng đại. Lời kêu gọi của Đăm săn đã hấp dẫn hàng triệu người, bởi vì anh mang lại chiến thắng quang minh, mang lại an lành cho cảng buôn làng. Lễ cúng mừng chiến công cũng là để tôn vinh xứng đáng: hãy dâng bảy chầu rượu, bảy con trâu đực, bảy con heo thiến cho Đăm săn này đã chiến thắng mtao mxây, để chúng ta trở nên vĩnh cửu như cây cổ thụ cao vút. Dấu ấn tâm linh sau chiến thắng chứng tỏ trời đứng về phía Đăm săn. Không khí của hội cũng tha thiết lắm với tiếng chiêng trống vang vọng làm rung cả sàn nhà, làm bay mái che nhà, con khỉ con vượn nghe mãi mà quên chạy hái trái cây, ngay cả những con voi và tê giác cũng phải dừng lại để nghe. Trong cổ động đám đông hân hoan ấy, không thể không nổi bật người anh hùng Đàm săn – tù trưởng mạnh mẽ ít ai sánh kịp. Ngay cả trong không khí yên bình của cộng đồng, vẻ ngoại hình và hành động của anh ta vẫn rực rỡ: mái tóc dài rối bời vài tấc cắp mả, uống rượu không bao giờ say, ăn uống không bao giờ no. Hơn nữa, ngôn ngữ của sử thi đã so sánh anh ta với các thần núi phía Đông và phía Tây: oai vệ ở đến tận thần núi phía Đông, đến tận thần núi phía Tây. Hình ảnh của Đăm săn sau chiến công này đã được phóng đại và như một khúc nhạc vang vọng niềm kiêu hãnh về người anh hùng tiêu biểu của cộng đồng: và người ta thường nói, rằng Đăm săn quả thật là một tù trưởng dũng cảm, không bao giờ từ bỏ. Anh ta mặc áo choàng kết cột trên vai, tay đeo vòng, cầm gươm sắc bén… Đăm săn kiên cường từ trong lòng mẹ, vẻ đẹp chỉ có thể xuất hiện trong sử thi anh hùng, chỉ có ngôn ngữ sử thi mới thể hiện được những đặc điểm độc đáo như thế. Đoạn trích đã cho chúng ta các cách nhìn khác nhau về người anh hùng Đăm săn trong việc bảo vệ cảng buôn làng và đem lại an hoà. Lời kể chuyện hấp dẫn cùng ngôn ngữ miêu tả sắc nét đã tạo ra một dấu ấn đặc biệt, chứa đựng những giá trị nhân văn đặc trưng của sử thi. Sử thi anh hùng Đăm săn thực sự đã làm phần nào củng cố ý thức và lòng yêu nước vững chắc của dân tộc Ê-đê, trở thành di sản quý báu của Tây Nguyên và dân tộc Việt Nam, đánh dấu thời đại sử thi rực rỡ với vẻ đẹp không thể nào quay lại.
2. Cảm nhận về nhân vật Đăm Săn chọn lọc hay, có chọn lọc:
Sử thi là một thể loại văn học quen thuộc với con người hiện đại. Loại hình này mang đến vẻ đẹp truyền thống của nhiều nền văn hóa khác nhau cũng như những hình tượng anh hùng vĩ đại. “Sử thi Đăm săn”, một tác phẩm từ đồng bào Tây Nguyên, là một ví dụ điển hình. Nhân vật anh hùng Đăm săn đã để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng độc giả với trận chiến vĩ đại trước Mtao Mxây.
Hình tượng anh hùng trong sử thi thường được liên tưởng đến những người mạnh mẽ, thông minh và đẹp đẽ, những người đại diện cho cái thiện và chiến đấu chống lại cái ác, mang lại công lí và bình yên cho nhân dân. Cũng như “Sử thi Đăm săn”, hình tượng anh hùng Đăm săn cũng sở hữu vẻ đẹp ngoại hình cùng sức mạnh vượt trội. Với mô tả về “đôi mắt linh lợi như mắt chim ghếch ăn hoa tre”, “bắp chân to bằng xà ngang, bắp đùi to bằng ống bễ”, và “hơi thở ầm ầm tựa sấm dậy”, tác giả sử dụng biện pháp so sánh và miêu tả quá đặc sắc, khiến hình ảnh anh hùng lên thể hiện đẳng cấp cao cùng vẻ khỏe mạnh tựa thần thánh. Đăm săn, là người đứng đầu bộ tộc, đại diện cho sức mạnh của cả bộ tộc đó, vì vậy vẻ đẹp ngoại hình của anh cũng phải trở nên vượt trội.
Ngoài vẻ đẹp vượt trội so với người khác, Đăm săn còn sở hữu sức mạnh vượt trội. Đối mặt với mtao mxây, chàng không chỉ không sợ hãi mà còn nhường cho đối thủ đi trước. Trước màn múa khiên của mtao mxây, Đăm săn không bị làm loạn và tiếp tục phô diễn sức mạnh của mình trong trận đấu, khiến mtao mxây kinh hồn. Đâm sau “Một lần xốc tới, chàng vượt một đồi tranh. Một lần xốc tới nữa, chàng vượt một đồi lồ ô” và khi “Chàng chạy vun vút qua phía đông, vun vút qua phía tây“, “Chàng múa trên cao, gió như bão. Chàng múa dưới thấp, gió như lốc” hay “Khi chàng múa chạy nước kiệu, ba quả núi lần rạn nứt, ba đồi tranh bật rễ bay tung“… chi tiết này cho thấy sự phi thường của Đăm săn. Ngoài ra, Đăm săn còn nhấn mạnh vẻ đẹp của nhân cách và lí tưởng cao cả. Khi nghe tin vợ bị bắt, chàng không chỉ đi giải cứu vì tình yêu dành cho vợ mà còn vì danh dự và lòng tự tôn của mình cũng như làng quê. Chàng tự đến nhà mtao mxây để khiêu chiến và thách thức một kẻ thù lớn mạnh. Sau khi thắng trận, chàng ý tứ hỏi tôi tớ của mtao mxây xem có muốn đi cùng mình không. Điều này cho thấy tấm lòng cao thượng và lòng vị tha đáng quý của Đăm săn, một người anh hùng. Tuyển tập “chiến thắng mtao mxây” không chỉ thành công về nội dung mà còn xây dựng nhân vật đặc sắc. Hình ảnh người anh hùng đậm chất sử thi được cả dân chúng coi như thần linh thể hiện khát vọng sánh ngang. Cách khắc họa nhân vật ở mọi khía cạnh như lời nói, suy nghĩ, hành động… làm tăng sự hiện thực và sức lôi cuốn của Đăm săn. Bên cạnh đó, nhân dân ta còn gửi gắm nhiều chi tiết hư cấu và kì ảo. Kết hợp với sử dụng tu từ như so sánh, nói quá… tác giả làm cho nhân vật trở nên gần gũi và hấp dẫn. Tổng kết lại, người anh hùng Đăm săn trong sử thi Ê-đê không thua kém các vị thần trong sử thi Hy Lạp, La Mã cổ đại với vẻ đẹp và sức mạnh của mình. Qua hình ảnh của nhân vật mạnh mẽ và tài ba này, ta có thể cảm nhận được tài năng và sự sáng tạo cũng như những ước mơ cao cả và đẹp đẽ của người dân Tây Nguyên xưa kia.
3. Vị trí bố cục nghệ thuật nội dung đoạn trích Chiến thắng Mtao Mxây:
Đoạn trích hình dung cuộc chiến thắng của Đăm săn trước mtao mxây trong trích trận mtao mxây nằm ở giữa tác phẩm. Trước đó, tác giả đã kể về cuộc chiến giữa Đăm và mtao grư để cứu hơ nhị, và sau đó Đăm cùng dân làng đi chặt cây smuk.
Phần 1 của đoạn trích miêu tả cuộc chiến giữa hai tù trưởng. Từ câu “nhà mtao mxây đầu sàn hiên … cắt đầu mtao mxây đem bêu ngoài đường”, tạo ra hình ảnh căng thẳng và gay cấn trong cuộc đấu tranh.
Phần 2 miêu tả cảnh Đăm và các nô lệ trở về làng sau chiến thắng. Từ câu “Ơ nghìn chim sẻ” đến “rồi vào làng”, tác giả tạo nên một cảnh tượng phấn khích và phấn chấn khi Đăm và các người sống sót trở về làng.
Phần 3 miêu tả cảnh nhà Đăm ăn mừng chiến thắng. Thông qua miêu tả dữ liệu “còn lại”, tạo ra một khung cảnh của sự vui mừng và hân hoan.
Nội dung của đoạn trích tập trung vào việc xây dựng hình ảnh anh hùng Đăm săn với sức mạnh phi thường, sự quan trọng của danh dự và hạnh phúc gia đình cũng như cộng đồng. Để bảo vệ cuộc sống yên bình cho làng, Đăm đã cống hiến hết mình.
Về mặt nghệ thuật, tác giả tạo dựng hình tượng anh hùng Đăm săn với sức mạnh và tầm vóc vũ trụ thông qua việc sử dụng hành công hình tượng. Sử dụng phép so sánh và phóng đại, ngôn ngữ trang trọng, giàu hình ảnh và nhịp điệu để đạt hiệu quả cao.
