Chủ nghĩa duy vật là một trong những trường phái triết học quan trọng, mà tập trung vào việc nghiên cứu về thế giới vật chất. Chủ nghĩa duy vật cho rằng, thực tại tồn tại độc lập với nhận thức và tư tưởng của con người. Các hình thức của chủ nghĩa duy vật bao gồm chủ nghĩa duy vật biện chứng, chủ nghĩa duy vật triết học và chủ nghĩa duy vật khoa học.
1. Chủ nghĩa duy vật là gì?
Chủ nghĩa duy vật biện chứng là một học thuyết lâu đời và được coi là một trong những bộ phận quan trọng nhất của tư tưởng Marx và Engels. Tuy nhiên, để hiểu rõ hơn về chủ nghĩa duy vật biện chứng, chúng ta cần tìm hiểu thêm về chủ nghĩa duy vật và phép biện chứng.
Chủ nghĩa duy vật là một học thuyết cho rằng thế giới quan xung quanh chúng ta tồn tại độc lập với tư tưởng và ý thức của con người. Tức là, sự vật và hiện tượng tồn tại độc lập với cảm nhận và tư tưởng của con người, và chúng ta chỉ có thể hiểu được chúng thông qua việc nghiên cứu và quan sát.
Phép biện chứng là một phương pháp phân tích và giải thích sự vật hay hiện tượng bằng cách xem xét tất cả các mặt khác nhau của nó. Theo phép biện chứng, chúng ta không chỉ xem xét sự vật hay hiện tượng ở một thời điểm cụ thể, mà còn xem xét sự vật hay hiện tượng đó trong mối quan hệ với các sự vật và hiện tượng khác, và trong quá trình phát triển của nó.
Chủ nghĩa duy vật biện chứng là sự kết hợp giữa chủ nghĩa duy vật và phép biện chứng. Theo chủ nghĩa duy vật biện chứng, chúng ta không chỉ xem xét sự vật hay hiện tượng đó là độc lập với con người, mà còn xem xét nó là một sự vật hay hiện tượng luôn tiến triển và phát triển trong mối quan hệ với các sự vật và hiện tượng khác.
Đặc trưng của chủ nghĩa duy vật biện chứng là sự xem xét toàn diện và sâu sắc về sự vật hay hiện tượng đó, cân nhắc tất cả các yếu tố liên quan đến nó, từ các yếu tố vật chất đến các yếu tố tinh thần, và từ các yếu tố kinh tế đến các yếu tố xã hội.
Áp dụng chủ nghĩa duy vật biện chứng có thể giúp ta hiểu rõ hơn về thế giới xung quanh chúng ta, đặc biệt là về các sự vật và hiện tượng hàng ngày mà chúng ta gặp phải. Nó cũng giúp ta có cái nhìn toàn diện và sâu sắc hơn về thế giới tự nhiên và xã hội mà chúng ta đang sống.
2. Quá trình hình thành và phát triển:
Quá trình hình thành và phát triển của phép biện chứng:
Phép biện chứng là một trong những lý thuyết triết học nổi tiếng và quan trọng nhất trong lịch sử của con người. Từ khi xuất hiện cho đến nay, phép biện chứng đã trải qua nhiều giai đoạn phát triển và tiến hóa khác nhau. Cùng tìm hiểu về quá trình hình thành và phát triển của phép biện chứng:
Phép biện chứng thời kỳ cổ đại: Phép biện chứng cổ đại được hình thành và phát triển từ tư tưởng của triết học Ấn Độ cổ đại, triết học Trung Quốc cổ đại và triết học Hy Lạp cổ đại. Những triết lý này đã đặt nền móng cho phép biện chứng bằng cách khám phá và phát triển những quan niệm cơ bản về sự hiện diện của tất cả các thứ trong thế giới tự nhiên và xã hội. Phép biện chứng thời kỳ cổ đại có thể được xem là giai đoạn đầu tiên trong quá trình hình thành phép biện chứng.
Phép biện chứng thời kỳ cận đại: Từ thời kỳ phục hưng cho đến khoảng thế kỷ XVIII, phép biện chứng lúc này không được thể hiện một cách rõ ràng. Tuy nhiên, với các nhà triết học như Đức và Hegel, tư tưởng về phép biện chứng chủ yếu dựa trên quan điểm duy tâm. Sau này, Karl Marx còn đưa ra nhận xét về tư tưởng của Hegel là “phép biện chứng lộn sâu xuống đất”. Giai đoạn này đánh dấu sự phát triển và tiếp cận mới đối với phép biện chứng.
Phép biện chứng thời kỳ hiện đại: Hiện nay, phép biện chứng đã trở thành một lĩnh vực đầy thú vị và phong phú trong các nghiên cứu triết học. Những nghiên cứu về phép biện chứng đang ngày càng được quan tâm và phát triển, đặc biệt là trong lĩnh vực triết học chính trị và triết học xã hội. Từ đó, phép biện chứng thời kỳ hiện đại đang tiếp tục truyền cảm hứng cho các nhà triết học và những người yêu thích triết học trên toàn thế giới.
Ngoài ra, phép biện chứng còn có ảnh hưởng rất lớn đến các lĩnh vực khác, như triết học chính trị, triết học xã hội, triết học khoa học, triết học văn hóa, và nhiều lĩnh vực khác. Phép biện chứng đã giúp cho con người hiểu rõ hơn về thế giới xung quanh, qua đó, tạo ra những đóng góp vô giá cho sự tiến bộ của loài người.
3. Các quy luật cơ bản của phép duy vật biện chứng:
Phép biện chứng duy vật là một lý thuyết quan trọng trong triết học và được áp dụng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực khác nhau, từ khoa học, kinh tế đến chính trị và văn hóa. Phép biện chứng duy vật bao gồm 3 quy luật cơ bản, mỗi quy luật giải thích một khía cạnh khác nhau của sự vật, hiện tượng và quá trình phát triển của chúng.
3.1. Thứ nhất – Quy luật thống nhất và đấu tranh của các mặt đối lập:
Quy luật này giải thích về mâu thuẫn và mặt đối lập trong sự vật, hiện tượng và quá trình phát triển của chúng. Nó cho rằng mọi sự vật, hiện tượng đều chứa đựng hai mặt đối lập, thường bị xem như là các mâu thuẫn, nhưng thực chất đó là sự thống nhất giữa hai mặt đối lập đó. Ví dụ, trong vật lý, ánh sáng có tính chất vừa giống như sóng vừa giống như hạt. Quy luật này cũng giải thích về vai trò của thống nhất, đấu tranh và chuyển biến của các mặt đối lập trong quá trình tồn tại, vận động và phát triển của sự vật, hiện tượng. Quy luật này cũng có ý nghĩa quan trọng trong phương pháp luận và thực tiễn của phép biện chứng.
3.2. Thứ hai – Quy luật chuyển hóa những thay đổi về lượng thành những thay đổi về chất và ngược lại
Quy luật này giải thích sự biến đổi của sự vật, hiện tượng từ một trạng thái sang trạng thái khác thông qua nhiều giai đoạn. Nó cho rằng sự biến đổi của sự vật, hiện tượng không phải là sự thay đổi đơn giản chỉ về lượng hay chất, mà là sự chuyển hóa từ lượng sang chất và ngược lại. Quy luật này bao gồm nhiều khái niệm quan trọng như “chất”, “lượng”, “độ”, “điểm nút”, “bước nhảy” và có tầm quan trọng trong biện chứng giữa chất và lượng. Quy luật này cũng có ý nghĩa quan trọng trong phương pháp luận của phép biện chứng.
3.3. Thứ ba – Quy luật phủ định của phủ định
Quy luật này giải thích sự phát triển của sự vật, hiện tượng thông qua quá trình phủ định của phủ định. Nó cho rằng mọi sự vật, hiện tượng đều chứa đựng sự phủ định, và sự phủ định này sẽ được phủ định bởi sự phát triển của chúng. Quy luật này bao gồm nhiều khái niệm quan trọng như “phủ định”, “phủ định của phủ định” và giải thích tính chu kỳ và khuynh hướng xoáy ốc của sự phát triển. Quy luật này cũng có ý nghĩa quan trọng trong phương pháp luận của phép biện chứng.
Những quy luật này cùng nhau giải thích về sự vận động và phát triển của sự vật, hiện tượng trong thế giới xung quanh chúng ta, và có tầm quan trọng rất lớn trong việc giải quyết các vấn đề về kinh tế, chính trị, xã hội. Sự hiểu biết về phép biện chứng duy vật sẽ giúp chúng ta có cái nhìn sâu sắc hơn về thế giới xung quanh và giúp chúng ta có các quyết định đúng đắn hơn trong các lĩnh vực khác nhau của cuộc sống.
4. Ví dụ minh họa:
Để giải thích một cách cụ thể hơn về phép duy vật biện chứng, chúng tôi sẽ xem xét hai ví dụ để mô tả quy luật “phủ định của phủ định” và quy luật chuyển hóa từ lượng sang chất và ngược lại.
Theo quy luật “phủ định của phủ định”:
Quy luật “phủ định của phủ định” được coi là một trong những quy luật cơ bản của duy vật biện chứng. Nó mô tả rằng sự phát triển của một vật thể không phải chỉ diễn ra theo một hướng, mà nó luôn luôn có tính tương đối và có hai mặt của sự phát triển: khẳng định và phủ định.
Chúng ta có thể hiểu rõ hơn về quy luật này thông qua ví dụ về con gà mái. Ban đầu, con gà mái được xem là một khẳng định, nhưng khi nó đẻ ra quả trứng, thì quả trứng lại được xem là một phủ định của con gà mái ban đầu. Tuy nhiên, khi quả trứng trải qua quá trình vận động và phát triển, nó sẽ nở ra một con gà con. Lúc này, con gà con lại trở thành một khẳng định mới, và phủ định của phủ định ban đầu lại trở thành một khẳng định mới. Quá trình này luôn luôn diễn ra liên tục và có tính chu kỳ.
Theo quy luật chuyển hóa từ lượng sang chất và ngược lại:
Quy luật chuyển hóa từ lượng sang chất và ngược lại cũng là một trong những quy luật cơ bản của duy vật biện chứng. Nó mô tả rằng sự phát triển của một vật thể không phải là sự thay đổi đơn thuần về lượng hoặc chất, mà nó là sự chuyển hóa từ lượng sang chất và ngược lại.
Để rõ ràng hơn, chúng ta có thể xem xét ví dụ về A đi xe máy từ cơ quan về đến nhà trên quãng đường dài 5km. Khi A di chuyển từ cơ quan về đến nhà, tất cả các thay đổi trong quãng đường A di chuyển được coi là thay đổi về “lượng”. Tuy nhiên, khi A đến nhà, thì đó là sự thay đổi về “chất”. Như vậy, trong trường hợp này, chúng ta có thể thấy rõ rằng sự thay đổi về lượng đã dẫn đến sự thay đổi về chất.
Những quy luật này cho chúng ta thấy rằng sự phát triển của các vật thể là rất phức tạp và có tính tương đối. Chúng ta cần hiểu rõ những quy luật này để có thể áp dụng chúng vào các vấn đề thực tế trong cuộc sống.
