Dấu hiệu nhận biết sớm bệnh viêm phổi ở trẻ và cách điều trị

Bệnh viêm phổi trẻ em có thể trở nên nguy hiểm nếu mẹ phớt lờ các triệu chứng nhẹ. Cùng truongptdtntthptdienbiendong.edu.vn tìm hiểu bệnh viêm phổi là gì, nguyên nhân, triệu chứng của bệnh trong bài viết.

1 Bệnh viêm phổi là gì?

Bệnh viêm phổi trẻ em hay viêm phổi nói chung là tình trạng nhiễm trùng bên trong phổi, khi virus, vi khuẩn tấn công phổi và tạo ra những ổ nhiễm trùng nằm rải rác ở hai bên lá phổi. Loại vi khuẩn gây bệnh viêm phổi thường gặp nhất là phế cầu khuẩn.

Bệnh viêm phổi ở trẻ có thể trở nên nguy hiểm

2 Các loại bệnh viêm phổi thường gặp

Bệnh viêm phổi được chia ra thành hai dạng thường gặp nhất, cụ thể:

Bệnh viêm phổi thùy

Bệnh viêm phổi thùy là bệnh gây tổn thương tổ chức tại phổi như phế nang, tiểu phế quản tận cùng, mô liên kết kẽ. Viêm phổi thùy thường gặp ở những đối tượng có hệ miễn dịch yếu như trẻ, người có bệnh lý nền mạn tính, suy dinh dưỡng, suy giảm miễn dịch, nghiện rượu hay mắc các bệnh phổi từ trước như giãn phế quản, viêm phế quản mạn, hen phế quản.

Bệnh thường xuất hiện mỗi khi thời tiết thay đổi, như mùa Đông Xuân là thời kỳ có tỷ lệ mắc các bệnh nhiễm khuẩn đường hô hấp cao nhất.

Bệnh viêm phổi phế quản

Bệnh viêm phổi phế quản (hay viêm phế quản phổi) là nhiễm trùng cấp tính lan tỏa ở phế quản, phế nang phổi và các mô kẽ. Bệnh viêm phổi phế quản là tình trạng bệnh mức độ phát triển nhanh, biến chứng nặng, có khả năng gây tử vong cao nếu không được chữa trị đúng lúc và đúng phương pháp. Trẻ em dưới 5 tuổi, đặc biệt là dưới 2 tháng tuổi rất dễ mắc bệnh.

3 Nguyên nhân gây ra bệnh viêm phổi ở trẻ em

Có nhiều nguyên nhân gây ra căn bệnh viêm phổi ở trẻ em. Mỗi nguyên nhân gây ra bệnh đều có sự tác động khác nhau đến cơ thể, từ đó triệu chứng viêm phổi cũng sẽ thay đổi.

• Ở nhóm trẻ em dưới 5 tuổi, nguyên nhân gây ra viêm phổi thường do vi khuẩn như: Streptococcus nhóm B, Listeria monocytogenes, H.influenzae.s, Branhamella Catarrhalis, S.aureus.
• Ở trẻ em dưới 2 tháng tuổi, nguyên nhân mắc bệnh thường là do vi khuẩn Klebsiella Pneumonia, E. Coli, vi khuẩn gram âm.

Bệnh viêm phổi do vi khuẩn thường mức độ phát triển bệnh nhanh hơn, triệu chứng nặng hơn so với viêm phổi do virus. Sau khi vi khuẩn xâm nhập vào cơ thể, nó sẽ bắt đầu di chuyển đến các thùy phổi và ở lại tại đây sau đó bắt đầu quá trình phát triển, phân chia, gây bệnh lý.

• Đối với nhóm trẻ em từ 5 – 15 tuổi, viêm phổi thường do virus như: RSV, H.influenza.

So với các yếu tố gây ra bệnh viêm phổi khác, viêm do virus xảy ra chậm hơn và thường ít nghiêm trọng hơn. Khoảng gần 50% ca mắc viêm phổi do virus gây ra. Triệu chứng của bệnh viêm phổi trong những trường hợp này tương tự như cảm cúm thông thường.

Đó cũng chính là lý do vì sao nhiều người hay bị nhầm lẫn viêm nhiễm phổi do virus và cúm, dẫn đến nhầm lẫn triệu chứng, chậm trễ trong việc chữa trị hoặc chữa trị chưa hiệu quả, mất nhiều thời gian và tiền bạc. Ngoài ra, mắc bệnh do virus sẽ tăng khả năng bội nhiễm vi khuẩn, khiến quá trình viêm mức độ phát triển nặng hơn.

Bên cạnh đó, viêm phổi ở trẻ sơ sinh còn do ký sinh trùng, lao, nấm, môi trường sống ô nhiễm, có nhiều khói bụi bẩn, thường xuyên hít phải khói thuốc lá thụ động từ những người xung quanh. Việc dùng chung đồ dùng cá nhân như bàn chải, khăn lau, bát, ly với trẻ cũng có thể dẫn đến lây nhiễm cho trẻ khỏe mạnh.

4 Trẻ nào dễ mắc bệnh viêm phổi?

Bất cứ ai cũng có nguy cơ bị mắc bệnh viêm phổi, đặc biệt là trẻ, người cao tuổi. Tuy nhiên, một đứa trẻ có nguy cơ cao bị mắc bệnh hơn những đứa trẻ khác, nếu như:

• Trẻ em có hệ thống miễn dịch yếu, trẻ sinh non.
• Có bệnh lý nền mãn tính như hen suyễn, tăng động giảm chú ý, trầm cảm, xơ nang, tim bẩm sinh, đái tháo đường.
• Phổi trẻ còn yếu hoặc có vấn đề về hệ hô hấp.
• Trẻ em dưới 1 tuổi có nguy cơ mắc viêm phổi nếu hít phải khói thuốc lá thụ động.

Trẻ có hệ thống miễn dịch yếu hay trẻ sinh non dễ bị bệnh viêm phổi

5 Bệnh viêm phổi ở trẻ em có lây không?

Bệnh viêm phổi rất dễ lây lan trong cộng đồng, đe dọa sức khỏe và tính mạng của trẻ. Bệnh viêm phổi là bệnh truyền nhiễm cấp tính có thể lây truyền từ trẻ này sang trẻ khác qua đường giọt bắn, khi ho, hắt hơi hoặc khi nói chuyện.

6 Triệu chứng của bệnh viêm phổi

Triệu chứng của bệnh viêm phổi cũng được chia thành hai dạng tương ứng với hai giai đoạn nhẹ và nặng. Mẹ cần quan sát để tiến hành theo dõi và đưa trẻ đi đến gặp bác sĩ chuyên khoa kịp thời.

Triệu chứng viêm phổi giai đoạn nhẹ

Triệu chứng xuất hiện sớm nhất khi trẻ em bị viêm phổi là thở nhanh. Dấu hiệu này xuất hiện sớm hơn các dấu hiệu khác có được khi nghe phổi qua ống nghe và chụp X quang. Mẹ có thể đếm nhịp thở trên 1 phút của trẻ em bằng đồng hồ có kim giây như sau:

• Trẻ em dưới 2 tháng có nhịp thở từ 60 lần/phút trở lên.
• Trẻ em từ 2 – 11 tháng có nhịp thở từ 50 lần/phút trở lên.
• Trẻ em từ 12 tháng – 5 tuổi có nhịp thở từ 40 lần/phút trở lên.

Các nhịp thở diễn ra nhanh chứng tỏ trẻ đã có triệu chứng viêm phổi. Mẹ cần đưa trẻ đến các cơ sở y tế để bác sĩ chuyên khoa tiến hành thăm khám và chữa trị kịp lúc tránh để bệnh trở nặng.

Triệu chứng viêm phổi giai đoạn nặng

Bệnh viêm phổi giai đoạn nặng thường được phát hiện nhờ vào biểu hiện thở co lõm lồng ngực. Để quan sát tình trạng này, mẹ vén áo trẻ lên để thấy rõ vùng ngực và bụng của trẻ, sau đó tiến hành quan sát khi trẻ nằm yên, không bú không khóc.

Khi trẻ hít vào, phần dưới lồng ngực bị kéo lõm vào thay vì nở ra như bình thường. Nếu phát hiện biểu hiện trẻ em co lõm lồng ngực thì đây là dấu hiệu viêm phổi ở trẻ khi bệnh đã trở nặng, mẹ nên đưa đến ngay bệnh viện để được cấp cứu đúng lúc.

7 Biến chứng của bệnh viêm phổi ở trẻ em

Bệnh viêm phổi ở trẻ sẽ diễn tiến từ nhẹ đến nặng. Nếu không được chữa trị đúng lúc, đúng phương pháp, bệnh có thể dẫn đến những biến chứng nguy hiểm như sau:

• Nhiễm trùng huyết: là tình trạng xảy ra khi vi khuẩn đã xâm nhập thành công vào hệ tuần hoàn của trẻ dẫn đến nhiễm trùng máu và sốc biến chứng nhiễm trùng. Đây là biến chứng nguy hiểm và khá khó chữa trị, có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe của trẻ, gây tử vong.
• Tràn mủ màng phổi: gây khó khăn trong việc hô hấp, bạch cầu tăng cao đồng thời trẻ xuất hiện tình trạng kháng thuốc.
• Viêm màng não: có thể gây những tổn thương não vĩnh viễn, gây rối loạn thần kinh và đe dọa tính mạng của trẻ.
• Hội chứng suy hô hấp cấp: gây áp xe phổi, suy giảm hệ thống miễn dịch và có thể dẫn đến tình trạng viêm phổi mãn tính.
• Tràn dịch màng tim, trụy tim: có thể ảnh hưởng trực tiếp đến hệ tuần hoàn, gây tràn dịch màng tim, trụy tim, bóng tim to hơn bình thường.

8 Khi nào cần đưa trẻ bị viêm phổi đến bệnh viện?

Cần đưa trẻ đưa vào bệnh viện chữa trị ngay khi trẻ có một trong những dấu hiệu nguy hiểm sau:

• Trẻ em dưới 2 tháng tuổi: Trẻ bú kém hoặc bỏ bú, co giật, li bì, sốt hoặc lạnh, thở khò khè.
• Trẻ em từ 2 tháng – 5 tuổi: không thể uống được gì, co giật, li bì, thở có tiếng rít.

Khi có một trong những dấu hiệu trên chứng tỏ tình trạng viêm phổi của trẻ đã ở giai đoạn nặng và nguy kịch, cần đến các cơ sở y tế để cấp cứu đúng lúc.

Nên đưa trẻ đến bệnh viện nếu có các dấu hiệu nguy hiểm

9 Phương pháp chẩn đoán viêm phổi ở trẻ em

Chẩn đoán lâm sàng

Chẩn đoán lâm sàng dựa trên các triệu chứng hô hấp như dấu hiệu ho và sốt, nhịp thở nhanh. Đối với các dấu hiệu ho và sốt, ban đầu trẻ ho khan, sau ho có đờm, trẻ ho nhỏ hoặc yếu có khi không ho hoặc ít ho. 30% trẻ bị viêm phổi do mycoplasma có triệu chứng khò khè. Tuy nhiên, dấu hiệu này rất có thể bị nhầm lẫn với hen nếu không chụp X-quang phổi.

Ngoài ra, các dấu hiệu khác như: co giật, lõm lồng ngực, co kéo cơ liên sườn, tím tái, bỏ bú, không uống được, li bì, rút lõm hõm trên ức, phập phồng cánh mũi, thở rên rỉ, nhọt da, viêm amydal, viêm màng ngoài tim, viêm xương, viêm tai giữa,…

Nếu trẻ được chẩn đoán và chữa trị sớm, bệnh sẽ thường diễn biến tốt và khỏi sau 7 – 10 ngày. Ngược lại, nếu chữa trị chậm trễ hoặc trị không đúng, nhất là ở trẻ dưới 12 tháng, tỷ lệ tử vong là rất lớn.

Chẩn đoán cận lâm sàng

X-quang phổi

X-quang phổi là phương pháp tiêu chuẩn để chẩn đoán bệnh viêm phổi. Tuy nhiên, nếu chỉ X-quang phổi thì không thể xác định chẩn đoán hoặc xác định nguyên nhân gây bệnh (do X-quang thường không tương xứng với các biểu hiện lâm sàng, nhất là ở trẻ em nhũ nhi và trẻ nhỏ).

Các trường hợp có thể xảy ra nếu chụp X-quang phổi:

• Phế cầu khuẩn S. pneumoniae: Dấu hiệu có loại này là khi nhìn vào phim ta thấy hình ảnh mờ đồng nhất phân thùy hoặc thùy phổi, hoặc các khối tròn trên phim
• Tụ cầu khuẩn S. aureus: hình ảnh thâm nhiễm lan tỏa sang 2 bên, có nhiều áp xe nhỏ
• Virus M. pneumoniae: khi có hình ảnh xuất hiện tổn thương mô kẽ

Công thức máu

Khi xét nghiệm công thức máu, bạch cầu tăng trên 15.000/mm³, với ưu thế đa nhân trung tính thì có thể bị bệnh viêm phổi do vi trùng.

CRP

Trẻ bị viêm phổi cấp do vi trùng có CRP tăng trên 20 mg/l. Xét nghiệm đờm (bằng soi, cấy) ở những trẻ lớn có thể ho khạc được. Trẻ em thì hút dịch phế quản hoặc dịch NTA để tìm tạp trùng, nấm, AFB.

Cấy máu

• Cấy máu đặc hiệu xác định được nguyên nhân gây ra bệnh, nhưng không phải lúc nào cũng dương tính, nếu nghi ngờ nhiễm trùng huyết.
• Xác định các kháng nguyên vi khuẩn bằng điện di miễn dịch đối lưu hoặc ngưng kết hạt latex.

Các xét nghiệm khác như: PCT (Procalcitonin là dấu ấn đánh giá tình trạng nhiễm trùng). Giá trị PCT bình thường sẽ là

Bệnh viêm phổi có thể xảy ra ở nhiều độ tuổi

10 Điều trị viêm phổi ở trẻ như thế nào?

Điều trị viêm phổi ở trẻ dựa trên nguyên tắc dùng kháng sinh, hỗ trợ hô hấp, quan tâm chế độ dinh dưỡng và chữa trị biến chứng.

Việc chữa trị cũng tùy thuộc vào tình trạng bệnh và thể trạng của từng cá nhân, có các bệnh lý kèm theo hay không mà các bác sĩ chuyên khoa đưa ra phác đồ chữa trị phù hợp. Đối với bệnh viêm phổi, việc chữa trị kháng sinh là cần thiết. Đối với các trường hợp viêm phổi nặng, nếu khó thở sẽ được hỗ trợ hô hấp.

Thực tế rất khó để xác định nguyên nhân gây bệnh viêm phổi do vi khuẩn hay virus, nhưng tỷ lệ trẻ em bội nhiễm do viêm phổi là rất cao nên kháng sinh được dùng rộng rãi trong chữa trị các trường hợp viêm phổi nặng.

Đối với trẻ 2 tháng đến dưới 5 tuổi, lựa chọn kháng sinh ban đầu là Cephalosporin thế hệ thứ ba. Trẻ em dưới 2 tháng tuổi, khi mắc bệnh viêm phổi thường nặng, kháng sinh ban đầu nhắm vào cả vi khuẩn gram âm và trực khuẩn gram dương.

Ngoài dùng kháng sinh, các bác sĩ chuyên khoa còn kết hợp chữa trị hỗ trợ dinh dưỡng, hạ sốt, giảm ho, giãn phế quản. chữa trị biến chứng nếu có.

11 Cách phòng ngừa bệnh viêm phổi ở trẻ em

Tiêm vaccine phòng bệnh

Các nguyên nhân gây ra bệnh này có thể được ngăn ngừa bằng vắc xin:

• Vi khuẩn ho gà Bordetella pertussis và vi khuẩn Haemophilus influenzae týp B gây ra bệnh viêm phổi ở trẻ có thể phòng ngừa bằng việc tiêm vắc xin khi trẻ được 2 tháng tuổi.
• Vi khuẩn phế cầu: Nguyên nhân phổ biến gây bệnh viêm phổi đã có vắc xin phòng ngừa, được khuyến nghị tiêm cho trẻ từ 2 tháng tuổi.
• Virus cúm mùa: có thể dẫn đến biến chứng viêm phổi nếu không may bị mắc bệnh. Vì thế, trẻ em cần được tiêm vắc xin phòng bệnh cúm mùa từ 6 tháng tuổi, đặc biệt là những trẻ bị mắc bệnh rối loạn tim phổi hoặc hen suyễn vì có nguy cơ cao bị biến chứng nghiêm trọng.
• Virus sởi: gây bệnh sởi có thể dẫn đến các biến chứng viêm phổi, có thể được phòng ngừa bằng tiêm vắc xin, được khuyến nghị tiêm cho trẻ từ 9 tháng tuổi.

Dù còn nhiều nguyên nhân gây bệnh viêm phổi ở trẻ nhưng chưa có vắc xin phòng ngừa. Tuy nhiên, tiêm chủng đầy đủ và theo đúng lịch là phương pháp giúp phòng bệnh hiệu quả. Nếu trẻ bị nhiễm trùng cũng nhẹ hơn, thời gian bị bệnh ngắn hơn, ít biến chứng nghiêm trọng hơn.

Hạn chế tiếp xúc với nguồn lây

• Không cho trẻ tiếp xúc với các nguồn có nguy cơ lây bệnh.
• Trẻ em bị viêm phổi không phải hoàn toàn do trẻ không được mặc ấm, vì thời tiết nóng hoặc lạnh, mà chủ yếu do trẻ bị lây nhiễm từ cộng đồng. Trẻ có thể bị lây nhiễm nhanh chóng từ cộng đồng có người đã bị mắc bệnh thông qua các giọt nước bọt lơ lửng trong không khí.
• Tránh để trẻ tiếp xúc với đám đông, đặc biệt người ốm có dấu hiệu của bệnh viêm phổi.
• Người chăm sóc trẻ phải rửa tay sạch bằng xà phòng trước khi tiếp xúc gần với trẻ, cho trẻ ăn uống.

Đeo khẩu trang cũng là cách phòng bệnh hiệu quả

Chế độ dinh dưỡng hợp lý

• Với trẻ sơ sinh: Đảm bảo cho trẻ được bú mẹ hoàn toàn trong vòng 6 tháng đầu.
• Với trẻ nhỏ: Đảm bảo thực đơn dinh dưỡng đầy đủ, bổ sung thêm rau xanh, hoa quả, đặc biệt là nhóm trái cây có múi tăng vitamin C, ngoài ra mẹ cần bổ sung thịt, cá giúp trẻ tăng hàm lượng đạm, omega-3.

12 Đôi lời từ truongptdtntthptdienbiendong.edu.vn

truongptdtntthptdienbiendong.edu.vn hy vọng đã cung cấp các thông tin cần thiết cho mẹ về bệnh viêm phổi trẻ em, dấu hiệu, nguyên nhân cũng như cách chữa bệnh viêm phổi trẻ sơ sinh. Chúc mẹ sẽ tìm ra được phương án xử lý kịp thời nếu trẻ không may gặp căn bệnh này.

Linh Linh tổng hợp

Kiểm duyệt bởi Trúc Lâm