1. Phân tích bài ca dao: Hôm qua tát nước đầu đình hay nhất:
Bài hát ca dao ‘hôm qua tát nước đầu đình’ hát về cảm xúc của một chàng trai muốn thổ lộ tình cảm bằng cách tỏ tình với người con gái mình yêu. Đây là câu chuyện tình yêu giữa một nam nữ thẹn thùng nhưng dịu dàng, khắc họa tình yêu trong sáng và đẹo đẽ giữa một nam và một nữ.
‘Hôm qua tát nước đầu đình
Bỏ quên chiếc áo trên cành hoa sen
Nhặt được thì cho anh xin
Hay là em để làm tin trong nhà’
Hai dòng thơ đầu ghi nhận những cảnh vật rất quen thuộc trong phong cảnh Việt Nam, như hình ảnh tát nước đầu định ngày hôm qua và những cành sen, mang lại sự gần gũi, bình yên cho con người nơi đây. Đó là một bức tranh rất nên thơ và mộng mơ, rất phù hợp cho những cặp đôi e thẹn muốn thể hiện câu chuyện tình yêu của mình tại đây.
Chàng trai muốn tìm cách tiếp cận một cô gái một cách nhanh chóng nhưng tự nhiên và vui vẻ nên đã tìm ra một lý do hết sức hài hước và thú vị. Chàng trai đã cố tình để quên chiếc áo trên cành sen. Quý độc giả hiểu rằng cây sen không có cành và vốn dĩ cây sen nhỏ bé yếu đuối đến nỗi khó có thể để được một chiếc áo lên đó, nhưng qua giọng điệu của chàng trai, chúng ta cảm nhận được sự hài hước của chàng trai. Anh ấy muốn làm quen với cô gái kia vì lý do liên quan đến cây sen, một hình ảnh đậm chất Việt Nam.
Hai câu tiếp theo thể hiện sự táo bạo của chàng trai khi tìm lại chiếc áo bị bỏ quên và thổ lộ tình cảm của mình. Chàng trai có lẽ biết cô gái không cầm áo của mình nhưng anh ta chỉ muốn làm quen và tìm cớ để tiếp xúc với cô ấy. Đây là một động thái có phần táo bạo nhưng vẫn thể hiện sự tốt bụng, lịch sự và tôn trọng của chàng trai dành cho cô gái.
Qua bốn dòng thơ này, chúng ta thấy được sự bình dị, giản dị trong tình yêu đôi lứa, gắn liền với những hình ảnh rất quen thuộc, gần gũi của làng quê Việt Nam. Điều này càng tôn vinh vẻ đẹp của tình yêu chớm nở, sự ngượng ngùng, e thẹn của chàng trai, cô gái muốn tỏ tình và tìm hiểu nhau, trong khung cảnh vô cùng lãng mạn này.
‘Áo anh sứt chỉ đường tà
Vợ anh chưa có, mẹ già chưa khâu
Áo anh sứt chỉ đã lâu
Mai mượn cô ấy về khâu cho cùng’
Bốn câu thơ sau, chúng ta thấy rõ mục đích chính mà chàng trai muốn bộc lộ với người con gái mình yêu. Đây là cách anh giải thích lý do của mình, thẳng thắn nhưng lại rất tinh tế và khôn ngoan. Chàng trai chỉ muốn nói rằng anh chưa có vợ, mẹ anh đã già, anh muốn tìm người may áo ngay cho anh nên anh muốn cô gái này trở thành vợ anh. Điều quan trọng là anh chưa có vợ và mẹ anh đã già. Thực chất đây là lời tỏ tình hết sức dũng cảm và chân thành của anh chàng này.
Lúc này, chúng ta có thể thấy chàng trai nhanh chóng tiếp cận cô gái và tìm ra nhiều lý do khác nhau để làm quen với cô ấy, nhưng cách anh ấy thể hiện và thể hiện cảm xúc vẫn không hề thay đổi. Rất tế nhị và cẩn thận để cô gái và chàng trai không cảm thấy xấu hổ nếu cô gái vô tình nói “không” với tình cảm của mình. Chỉ với một chiếc “chiếc áo” chàng trai đã biết cách tiếp cận cô gái một cách vô cùng duyên dáng, hài hước và tỏ tình mà không tỏ ra quá thô lỗ. Có lẽ chàng trai đã có tình cảm với cô gái rồi nhưng phải đợi đến bây giờ mới được gặp cô, thổ lộ tâm tư và lấy hết can đảm để tâm sự những điều này với cô gái.
‘Đến lúc lấy chồng anh sẽ giúp cho
Giúp cho một thúng xôi vò
Một con lợn béo một vò rượu tăm
Giúp cho đôi chiếu em nằm’
Nếu một cô gái chịu giúp may chiếc áo bị “nứt đường may”, chàng trai này có thể “đưa cho cô ấy một thúng xôi, đưa cho lợn béo một ly rượu” nếu cô gái muốn lấy chồng.
Rõ ràng đây là những món quà thông thường mà chú rể thường mang đến nhà gái trong các đám cưới xa xưa. Chúng ta ngầm hiểu rằng chữ “giúp” của chàng trai có nghĩa là chàng trai sẽ mang những món quà này về nhà để bày tỏ mong muốn được cưới cô gái. Nếu cô gái đồng ý thì hai người trở thành vợ chồng. Nếu cô gái muốn kết hôn với người khác làm chồng mình thì người đàn ông vẫn sẵn sàng giúp đỡ và chúc phúc cho cô ấy. Nhưng tất nhiên chúng ta cần hiểu ý nghĩ đầu tiên thì hợp lý hơn.
Chỉ cần cô gái chấp nhận lời tỏ tình và tình cảm của chàng trai, người đàn ông này sẽ nảy sinh tình yêu với cô, sẽ luôn chung thủy và sẵn sàng cùng nhau xây dựng một gia đình vững chắc và hạnh phúc dù có chuyện gì xảy ra. Chúng ta không có nhiều tiền nhưng chỉ cần sống một cuộc sống tràn đầy yêu thương và luôn chăm lo, quan tâm lẫn nhau thì có lẽ là đủ.
Qua câu hát dân ca ‘Hôm qua tát nước đầu đình’, chúng ta có thể thấy những tình cảm vô cùng trong sáng, nồng nàn của người làng quê Việt Nam được thể hiện bằng một hình ảnh rất gần gũi, giản dị.
2. Phân tích bài ca dao: Hôm qua tát nước đầu đình điểm cao:
Mở đầu bài thơ là khung cảnh nên thơ của nông thôn Việt Nam:
“Hôm qua tát nước đầu đình,
Bỏ quên chiếc áo trên cành hoa sen
Em được thì cho anh xin.
Hay là em để làm tin trong nhà?”
Hình ảnh mái đình, cây đa, giếng nước là những hình ảnh đặc trưng của làng quê Việt Nam. Gợi về nhớ một đất nước yên bình, tĩnh lặng và thư thái. Trong khung cảnh này, tình yêu lứa đôi giống như những nốt nhạc chấm phá và điểm xuyết vào khung ảnh thiên nhiên ấy. Bài ca dao “Tát nước đầu đình” là một bài ca dao nói về tình yêu nam nữ Trong bài ca dao này, chàng trai bày tỏ một cách chân thành mong muốn được gặp và kết duyên với cô gái. Các bài ca dao về chủ đề này thường có các nhân vật hư cấu đặt trong bối cảnh của một câu chuyện, đôi khi dùng làm cái cớ để bày tỏ bản thân, tâm sự, tỏ tình hoặc tìm kiếm tình yêu. Chàng trai trong ca dao này đưa ra một lý do hết sức hài hước là quên áo mà lại để quên trên cành sen.
Chàng trai thầm yêu cô gái nhưng không đủ can đảm để nói ra nên phải nói vòng vo, gián tiếp. Ngày xưa, cách thể hiện tình yêu không có nhiều, chỉ có thể thể hiện một cách gián tiếp. Nó thể hiện sự r ấp của đôi lứa khi yêu.
Việc mất chiếc áo trở thành cái cớ để thổ lộ tình yêu:“Nhặt được thì cho anh xin. Hay là em giữ làm tin trong nhà”. Chàng trai khẳng định cô gái đã nhặt chiếc áo và cũng bày tỏ ý định lấy lại nhưng đây không phải là lời nói thật lòng mà là cái cớ để anh hỏi dò tâm ý cô gái đối với tấm lòng chân tình của mình: “Hay là em giữ làm tin trong nhà.” Hình ảnh “cành hoa sen” thể hiện rõ chàng trai đang lấy cớ tiếp cận cô gái, vì hoa sen không có cành. Vừa muốn người ta biết, vừa muốn giấu đi. Đó là những cảm xúc rất thật khi một cặp đôi yêu nhau. Khát vọng của chàng trai được thể hiện rõ ràng hơn trong lời thơ sau.
“Áo anh sứt chỉ đường tà,
Vợ anh chưa có, mẹ già chưa khâu.
Áo anh sứt chỉ đã lâu,
Mai mượn cô ấy về khâu cho cùng.”
Chàng trai kể cho cô gái nghe về hoàn cảnh của mình và gợi ý với cô gái rằng anh vẫn “một mình” vì mẹ anh đã già và độc thân. Dù dùng từ ngữ gián tiếp, đầy ý nghĩa nhưng vẫn thể hiện rõ tấm lòng của chàng trai.
Đó là một lời tỏ tình thật kín đáo. Chàng trai vẫn mượn chiếc áo và nói những lời đầy ý nghĩa về tình cảm và mong muốn được kết duyên cùng cô gái. Chàng trai có lẽ đã mến mộ và thầm yêu cô gái từ lâu nhưng đến bây giờ anh mới có đủ can đảm để thổ lộ tình cảm của mình. Nhưng chàng trai vẫn rất lo lắng, vì không biết liệu cô gái có đồng ý hay không. Lời thơ nhẹ nhàng nhưng vẫn đủ truyền tải ý đồ của nhân vật. Đó chính là vẻ đẹp của ca dao, chúng là tấm gương hoàn hảo phản ánh tâm hồn, tâm trạng con người một cách chân thực và giản dị nhất.
Câu thơ cuối cùng là câu lời hứa của chàng trai.
“Khâu rồi anh sẽ trả công,
Đến khi lấy chồng anh lại giúp cho.
Giúp cho một thúng xôi vò,
Một con lợn béo, một vò rượu tăm,
Giúp cho đôi chiếu em nằm,
Đôi chăn em đắp, đôi trằm em đeo.
Giúp cho quan tám tiền cheo,
Quan năm tiền cưới lại đèo buồng cau.”
Lúc này, ý đồ của chàng trai đã hoàn toàn rõ ràng, anh mạnh dạn truyền đạt suy nghĩ của mình cho cô gái. Hóa ra mọi thứ chàng trai hứa với cô gái đều là lễ vật hỏi cưới. Từ “giúp” của chàng trai gợi ý rằng anh sẽ mang những lễ vật này sang để bày tỏ mong muốn được cưới cô gái. Nếu cô gái đồng ý thì hai người trở thành vợ chồng. Nghệ thuật tỏ tình, thổ lộ của người nông dân được thể hiện trong ca dao, dân ca là sự tinh tế, dịu dàng, thấm đẫm bản sắc dân tộc, quê hương. Thoạt nhìn, nguồn gốc và cách nghĩ của ca dao tưởng chừng như trái ngược nhau. Tuy nhiên, nếu hiểu được ý đồ của lời bài hát, hội thoại trong bài ca dao chính là sự tinh tế. Không có lời đối thoại của khách thể là cô gái, nhưng chắc chắn rằng với tấm lòng như thế, những lời nói thông minh và biểu cảm như vậy, không cô gái nào có thể không đồng ý.
Hình ảnh lá trầu, đĩa xôi, ly rượu gợi nhớ hình ảnh đám cưới truyền thống, như báo trước cái kết có hậu cho mối tình của chàng trai. Cách nói chuyện của anh hóm hỉnh, hài hước nhưng cũng rất lãng mạn.
Ca dao không chỉ là thơ mà còn là một phần hồn của dân tộc. Nhiều làn điệu dân ca nói về tình yêu đôi lứa đã góp phần rất lớn đưa các cặp đôi đến gần nhau hơn. Giữa sự khắc nghiệt của xã hội và những ngăn cách của cha mẹ, ca dao vượt qua những rào cản đó và cất lên những tiếng hát của tình yêu.
3. Liên hệ một số câu ca dao, tục ngữ về tình yêu đôi lứa:
3.1. Một số câu ca dao về tình yêu đôi lứa:
– Thương nhau mấy núi cũng trèo, mấy sông cũng lội, mấy đèo cũng qua. (Câu ca dao này nói về tình yêu không ngại khó khăn, vượt qua mọi chướng ngại để đến với nhau)
– Yêu nhau yêu cả đường đi, ghét nhau ghét cả tông chi họ hàng. (Câu ca dao này nói về tình yêu không chỉ dành cho riêng hai người, mà còn liên quan đến gia đình và xã hội của họ)
– Yêu nhau vạn sự chẳng nề, dẫu trăm chỗ lệch cũng kê cho bằng. (Câu ca dao này nói về tình yêu biết dung hòa, bỏ qua những sai lầm và khác biệt của nhau)
– Yêu nhau xa cũng nên gần, ghét nhau cách một bàn chân cũng lìa. (Câu ca dao này nói về tình yêu không phụ thuộc vào khoảng cách, mà phụ thuộc vào tâm hồn và lòng trung thành của nhau)
– Ăn chanh ngồi gốc cây chanh, Lấy anh thì lấy, về thanh em nỏ về. (Câu ca dao này nói về tình yêu dũng cảm, không sợ khó khăn hay người người)
– Cây cao, quả chín đồi mồi, Anh trông mỏi mắt, anh chòi mỏi tay. (Câu ca dao này nói về tình yêu ghen tuông, không muốn để người yêu ra xa mình)
– Gái thương chồng đang đông buổi chợ, trai thương vợ như nắng quái chiều hôm. (Câu ca dao này nói về tình yêu biết quan tâm, chia sẻ công việc của người yêu)
3.2. Một số câu tục ngữ về tình yêu đôi lứa:
– Yêu nhau chín bỏ làm mười: Đôi trai gái yêu nhau dễ dàng (nên) bỏ qua lỗi lầm cho nhau để tình yêu được trọn vẹn. Câu này cũng có thể hiểu là yêu nhau thì phải biết nhường nhịn, dung hòa, không nên cãi vã, tranh cãi vì những chuyện nhỏ nhặt.
– Yêu nhau con chấy cắn đôi: Đôi lứa yêu nhau đùm bọc và chia sẻ với nhau mọi thứ. Câu này dùng ẩn dụ con chấy, một loài côn trùng sống theo đàn, khi bị đánh hay bắt thì cả đàn sẽ kéo tới cắn người. Câu này cũng có thể hiểu là yêu nhau thì phải giúp đỡ, ủng hộ, bảo vệ lẫn nhau khi gặp khó khăn hay nguy hiểm.
– Có yêu thời nói rằng yêu, chẳng yêu thì nói một điều cho xong: Nếu có tình cảm với ai, thì nên bày tỏ một cách trung thực và chân thành. Nếu không có tình cảm, thì nên từ chối một cách lịch sự và rõ ràng, để tránh gây hiểu lầm hay làm tổn thương.
– Có mực thì anh phụ son, có kẻ đẹp giòn tình phụ nhân duyên: Nếu có điều gì tốt hơn hay hấp dẫn hơn, thì anh ta sẽ bỏ rơi điều đã có sẵn hay đã hứa hẹn. Câu này chỉ sự bội bạc và vô ơn của người đàn ông trong tình yêu.
