Loài cây được ví như hóa thạch sống

Cây bách là một loại cây bụi lùn (thường cao dưới một mét) và được coi là một trong những cây xấu nhất thế giới. Nó chỉ có hai lá, thân, rễ cái và cơ quan sinh sản hình nón. Mặc dù cấu trúc có vẻ đơn giản, cây bách được phân biệt bởi hai chiếc lá lớn kéo dài suốt vòng đời của nó. Thân gỗ của nó lớn dần theo tuổi, có dạng đĩa lõm đường kính lên tới cả mét. Từ đó, các nhánh nhỏ mọc ra, mang nón chứa hạt phấn và hạt Khoa học ZME.

Là loài đặc hữu của sa mạc Namib ở Nam Phi, cây bách có thể chịu đựng điều kiện khô cằn khắc nghiệt ở khu vực có lượng mưa trung bình 100 mm/năm và thậm chí nhiều năm không có một giọt mưa nào. Một cây riêng lẻ có thể tồn tại trong nhiều thế kỷ. Việc xác định niên đại bằng carbon-14 đã chỉ ra rằng một số mẫu vật đã hơn 1.000 năm tuổi. Trong đó, cây bách già nhất còn tồn tại khoảng 2.000 năm tuổi. Vì vậy, nó được đặt biệt danh là “hóa thạch sống”.

Cypress được đặt tên theo nhà thực vật học người Áo Friedrich Welwitsch. Welwitsch lần đầu tiên mô tả loài cây này vào năm 1859. Phải mất một thời gian các nhà nghiên cứu mới tìm hiểu về nó. Theo phân loại gần đây nhất, cây bách là thành viên duy nhất của họ Welwitschiaceae.

Vào năm 2021, các nhà nghiên cứu đã giải trình tự bộ gen của cây bách. Họ đã tìm thấy bằng chứng về sự sao chép toàn bộ bộ gen trước khi tái tổ hợp. Điều đó có nghĩa là cây bách đã phải chịu áp lực rất lớn vào một thời điểm nào đó, kể cả trong thời kỳ khô hạn cách đây 86 triệu năm, khi loài khủng long vẫn còn sống. Đây là minh chứng cho sự trường tồn của loài cây này.

Bí quyết sinh tồn của cây bách nằm ở cặp lá kỳ lạ. Phiến lá nguyên vẹn lớn nhất rộng 179 cm và mẫu vật dài nhất đo được 6 m, trong đó 3,15 m là mô vẫn còn sống. Đôi khi trong ảnh, gốc cây trông như có nhiều hơn 2 chiếc lá, nhưng đó là do lá bị rách và xoắn lại. Tiếp xúc kéo dài với ánh sáng mặt trời và mưa làm cho phiến lá bị tách thành nhiều mảnh, dẫn đến hình dạng giống như bạch tuộc của cây.

Nhờ những chiếc lá rộng dày bao phủ mặt đất xung quanh, cây bách có thể giữ cho mặt đất mát hơn và ẩm hơn, do đó nó có thể sống sót ở nhiệt độ khắc nghiệt. Do sống trong môi trường khô cằn nên cây hút nước dưới dạng sương. Lá có thể hấp thụ độ ẩm từ sương mù. Khí khổng dưới lá mở ra khi có sương mù và đóng lại khi trời nóng. Chiến lược thích ứng trên cho phép cây giữ nước dưới cái nóng trong ngày. Ngoài ra, các phiến lá cứng cáp và bất động được bố trí để trữ nước hiệu quả.

Kết hợp với bộ lá giữ ẩm cho cây là bộ rễ cái dài để tìm mạch nước ngầm. Mạng lưới rễ dày đặc gần mặt đất có đường kính lên tới 30 m. Với cấu trúc tối giản và không bị ảnh hưởng bởi khí hậu sa mạc, cây bách dường như trường sinh bất tử. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu gần đây đã phát hiện ra một loại nấm lây nhiễm cho cây cái và hạt làm giảm khả năng sống sót của hạt. Ngoài ra, nó cũng bị đe dọa bởi các phương tiện đi qua, săn trộm, chăn thả động vật như ngựa vằn, tê giác và gia súc. Cây bách được bảo vệ trong hệ thống các công viên quốc gia và khu bảo tồn công cộng ở Namibia và Angola. Hiện nay, quần thể cây vẫn còn nhiều và phát triển mạnh.

An Khang (Dựa theo Khoa học ZME)