Nghĩa vụ là gì? Đặc điểm và căn cứ phát sinh nghĩa vụ dân sự

Nghĩa vụ được coi là nghĩa vụ pháp lý khi hội tụ đủ 3 yếu tố: Chủ thể, sự vật Và Nội dung của quan hệ pháp luật dân sự.

Nói một cách dễ hiểu, khái niệm nghĩa vụ là công việc mà chủ thể phải làm hoặc không thể làm vì lợi ích của chủ thể khác.

Đối tượng của nghĩa vụ bao gồm tài sản, công việc (được thực hiện và không được thực hiện) và được xác định như sau:

• Tài sản: Bao gồm vật, tiền, giấy tờ có giá và quyền tài sản
• Việc phải làm: Là công việc cụ thể của một bên mong muốn xác lập quan hệ nghĩa vụ nhằm thoả mãn nhu cầu lợi ích vật chất hoặc tinh thần thì bên kia phải thực hiện hoạt động này.
• Công việc chưa hoàn thành: Đây là những công việc không được thực hiện theo một hành động cụ thể.

Có thể coi nghĩa vụ là một bộ phận cấu thành của quan hệ pháp luật dân sự, trong đó quyền dân sự, nghĩa vụ dân sự của các bên được thực hiện dưới sự bảo đảm của pháp luật. Nghĩa vụ là yếu tố vô cùng quan trọng giúp duy trì và phát triển bất kỳ tổ chức, tập thể nào. Đối với đất nước, nghĩa vụ là xương sống của nền kinh tế đất nước. Một cộng đồng thượng tôn pháp luật và thực hiện nghiêm túc các nghĩa vụ của mình sẽ tạo nên một xã hội ổn định và phát triển.

Đặc điểm của nghĩa vụ

Theo quy định của pháp luật dân sự, nghĩa vụ có những đặc điểm sau:

Nghĩa vụ là sự ràng buộc pháp lý giữa ít nhất hai bên khác nhau: Bất kể hoàn cảnh nào, nghĩa vụ luôn là sự ràng buộc giữa các bên về hành vi thực hiện hoặc không thực hiện một việc nào đó. Nếu bên nào không thực hiện đúng nghĩa vụ đã thỏa thuận trước thì bên vi phạm sẽ phải chịu chế tài theo quy định của pháp luật.

Quyền và nghĩa vụ của hai bên đối lập và tương ứng với nhau, trong phạm vi giữa các chủ thể được xác định: Trong bất kỳ sự ràng buộc nào, nghĩa vụ và quyền lợi luôn đi cùng nhau và có mối quan hệ với nhau. bổ sung cho nhau, hay nói cách khác, nghĩa vụ của một bên sẽ là lợi ích của bên kia và ngược lại. Trong quan hệ nghĩa vụ, chủ thể là các cá nhân và nhóm đã được xác định trước đó. Do đó, mối quan hệ này không liên quan đến những người khác ngoài các đối tượng được xác định.

Quan hệ nghĩa vụ giữa các chủ thể là quan hệ trái pháp luật: Trong quan hệ nghĩa vụ, quyền của một bên được thực hiện thông qua nghĩa vụ của chủ thể kia. Bên A chỉ được nhận quyền lợi nếu Bên B thực hiện đúng và đầy đủ các nghĩa vụ của mình.

Căn cứ phát sinh nghĩa vụ

Theo quy định tại Điều 275 BLDS thì nghĩa vụ phát sinh khi có các căn cứ sau đây:

Hợp đồng dân sự: Nghĩa vụ dân sự phát sinh khi hai bên giao kết hợp đồng dân sự, các bên trong hợp đồng phải tuân theo các điều khoản đã thỏa thuận trong hợp đồng. Hợp đồng cũng là sự thỏa thuận về việc thay đổi hoặc chấm dứt nghĩa vụ dân sự.

Hành vi pháp lý đơn phương: Là hành vi đơn phương tự nguyện của một bên chủ thể nhằm làm phát sinh, thay đổi, chấm dứt quyền, nghĩa vụ dân sự. Hành vi này không được trái pháp luật và đạo đức xã hội. Vì là hành vi đơn phương của một bên nên việc có làm phát sinh quan hệ nghĩa vụ dân sự hay không sẽ phụ thuộc vào quyết định của chủ thể còn lại.

Thực hiện công việc không có ủy quyền: Là hành vi của một người không có nghĩa vụ nhưng tự nguyện thực hiện công việc vì lợi ích của người khác, bảo đảm tuân theo quy định của pháp luật.

Gây thiệt hại do hành vi trái pháp luật: Trường hợp này xảy ra khi một bên có hành vi vi phạm pháp luật gây thiệt hại đến tính mạng, tài sản, sức khỏe, nhân phẩm,… của người khác, từ đó bên vi phạm có nghĩa vụ bồi thường thiệt hại cho bên bị vi phạm.

Ngoài các căn cứ trên, nghĩa vụ phát sinh có thể xảy ra trong các trường hợp khác do pháp luật quy định, thi hành bản án, quyết định của Toà án, v.v.