Phân tích Bài ca ngắn đi trên bãi cát của Cao Bá Quát

1. Dàn ý bài Phân tích Bài ca ngắn đi trên bãi cát của Cao Bá Quát:

1.1. Mở bài:

– Đặc điểm nổi bật về tác giả Cao Bá Quát: Cao Bá Quát, một nhà văn thời trung đại, đã trải qua cuộc đời đầy bi họa nhưng vẫn toát lên tinh thần hào hùng. Ông đã mang đến cho văn học một phong cách độc đáo và mới mẻ, luôn tập trung vào việc khắc họa chân thực cuộc sống.

Giới thiệu về bài thơ “Bài ca ngắn trên bãi cát”: Tác phẩm này được sáng tác trong hành trình khi tác giả tham gia kỳ thi Hội. Bản thân bài thơ thể hiện tâm trạng của một thí sinh trên con đường chasing danh vọng và thành tựu.

1.2. Thân bài:

Bốn đoạn đầu

– Tiếng khóc vang trong cuộc đời sóng gió.

Bức tranh “Bãi cát dài lại bãi cát dài” đưa ta đến với hình ảnh những dải cát kéo dài vô tận. ⇒ Bức tranh cát trải dài mênh mông, liên tiếp nhau, tượng trưng cho môi trường xã hội rộng lớn, con đường cuộc sống đầy khó khăn, gian truân và vất vả. “Cầm chân bước chân”: thể hiện những khó khăn, gian truân của người bước chân đi trên con đường, đây vừa là hiện thực vừa là biểu tượng cho cuộc hành trình nỗ lực vươn lên trong sự nghiệp của tác giả. “Mặt trời đã lặn chưa thể dừng lại”: Mặc dù mặt trời đã chìm, nhưng bước đi vẫn tiếp tục, nước mắt lăn dài theo nhịp tim, tâm trạng đầy đau khổ. “Kẻ hành khách trên con đường nước mắt rơi”: Hình tượng một người đi lang thang trong không gian tăm tối, mênh mông, khó tìm lối ra. ⇒ Bức tranh cát trải dài mênh mông, liên tiếp nhau, hình ảnh con đường vô tận, mịt mùng, tình trạng khó khăn, không thuận lợi của người đi trên con đường.

⇒ Nhà thơ nhìn thấy con đường danh vọng đầy bi ai, cay đắng, và gian nan.

Tám câu tiếp

– “Không học …lội suối, giận khôn vơi!”: Tác giả sử dụng điển tích này để tự trách mình vì không thể làm như Hạ Hầu Ấn, người có thể đi suối và lội nước mà vẫn điều đều. Điều này thể hiện sự thất vọng của tác giả về khả năng của mình trong việc đối mặt với thách thức và gian khó trong cuộc sống, tượng trưng cho những khó khăn trong cuộc sống.

– “Xưa nay… đường đời”: Tác giả nhấn mạnh tới sự hấp dẫn của danh vọng và tầm quan trọng của thành công đối với mọi người, nhưng đồng thời cũng gợi lên ý chí phản kháng của tác giả. Tác giả không muốn theo đuổi một cuộc sống dựa trên danh vọng và thành công vật chất.

– “Đầu gió … tỉnh bao người”: Bằng cách so sánh sự cám dỗ của danh vọng với việc thưởng thức rượu ngon, tác giả thể hiện sự nguy hiểm và hấp dẫn của việc đắm chìm trong lòng tham lam và khao khát danh lợi. Tác giả nhận ra rằng sự cám dỗ này là không thể tránh khỏi và có thể khiến con người mất đi sự khách quan và trở nên tham lam.

– “Bãi cát dài…nhiều, đâu ít?”: Tác giả như muốn chỉ ra sự không thể lường trước được tương lai và khả năng mất mát khi chọn con đường công danh. Tác giả thể hiện sự phức tạp của tâm trí khi đối diện với sự đồng lòng và sự mất mát có thể xảy ra trong quá trình theo đuổi danh vọng.

– “Khúc đường cùng”: Tác giả sử dụng biểu tượng “khúc đường cùng” để tượng trưng cho bước đi cuối cùng trong hành trình của mình. Đây có thể là một sự thất vọng, tuyệt vọng hoặc bế tắc trong cuộc sống. Tác giả chia sẻ cảm xúc và tâm trạng của mình khi đối diện với những thách thức và khó khăn, và sự khó khăn trong việc tìm kiếm hướng đi mới.

Ba câu cuối

Miền Bắc, núi Bắc, vô vàn vẻ đẹp Miền Nam, núi Nam, sóng biển tràn đầy”

– Miêu tả thực tế: Khung cảnh kích thích các giác quan, gợi lên cảm giác hạn chế, nghẹt thở.

⇒ Thiên nhiên phía Bắc cũng như phía Nam đều thể hiện vẻ đẹp hùng vĩ, song cũng đi kèm với những khó khăn, thử thách, nhưng khi bước chân vào, chỉ thấy trước mắt là biển và núi mênh mông, che phủ bởi màn sương mờ ảo.

– Biểu tượng cho ý niệm: Cuộc sống gian khổ, hạn chế.

⇒ Từ phía Bắc đến phía Nam, tự nhiên hiển hiện vẻ đẹp kiêu hùng nhưng cũng ẩn chứa nhiều khó khăn, thách thức, tạo nên một tình trạng khó thở, bế tắc.

– Tượng trưng, nghĩa ẩn: Con đường cuộc sống đầy rẫy những khó khăn, mà cả người như Cao Bá Quát, một người tài năng, phải chiến đấu để theo đuổi ước mơ và thành công.

– “Vậy mà anh đứng trên bãi cát không còn làm gì”: Tiếng gọi bi thảm, sự thất vọng và bế tắc.

⇒ Anh đứng đó, nhìn xung quanh và thỉnh thoảng nhìn lên bầu trời cao, đặt ra câu hỏi cho cả bốn phương, và cũng đặt ra cho chính mình, tạo nên một tình trạng mâu thuẫn lớn đang áp đảo trong tâm trí của nhà thơ.

1.3. Kết bài:

– Tái hiện những đặc điểm nổi bật về cả nội dung và nghệ thuật.

Phần hùng bi ca thể hiện mạnh mẽ khía cạnh nhân văn của một cá nhân đơn độc, đối mặt với tuyệt vọng trong cuộc hành trình của cuộc đời, thể hiện qua hình ảnh của một bãi cát dài vô tận, một con đường không lối thoát, và hình ảnh của người bạn đồng hành.

2. Mẫu 01 – Phân tích Bài ca ngắn đi trên bãi cát của Cao Bá Quát:

Cao Bá Quát không chỉ nổi tiếng với sự uyên bác trong tri thức mà còn được người đời kính trọng với biệt danh Thánh Quát (Thần Siêu, Thánh Quát). Tác phẩm thơ văn của ông thể hiện một thái độ phê phán mạnh mẽ về chế độ phong kiến đầy trì trệ và bảo thủ, đồng thời thể hiện khát vọng đổi mới xã hội. Bài thơ “Bài ca ngắn đi trên bãi cát” là một trong những tác phẩm tiêu biểu thể hiện tâm trạng của ông đối với thực trạng xã hội thời kỳ đó.

Nhiều khả năng bài thơ “Bài ca ngắn đi trên bãi cát” đã ra đời sau những cuộc thi hội mà Cao Bá Quát tham gia, trong những chuyến đi đầy khắc nghiệt qua những sa mạc rộng lớn nắng gió. Ông sử dụng hình ảnh người đi trên bãi cát để tượng trưng cho cuộc hành trình mưu cầu danh vọng đầy tồi tệ mà ông phải bước vào. Bài thơ mở đầu với những câu:

Bãi cát dài, tiếp sau bãi cát dài, Bước đi về phía trước, nhưng như bước lui.

Lần lượt lặp lại cụm từ “bãi cát,” cùng với từ “tiếp sau” tạo ra hình ảnh của một không gian sa mạc vô tận, không điểm dừng. Không gian mênh mông, tượng trưng cho sự cô đơn của người bước chân giữa sa mạc. “Bãi cát” đó bị bao bọc bởi “Bắc sơn chi bắc sơn vạn điệp, Nam sơn chi nam ba vạn cấp,” tượng trưng cho cuộc hành trình khó khăn, bị giới hạn bởi núi đồi vô tận và sóng biển không ngừng. Đây chính là cuộc hành trình cảm xúc bất an, không hướng đi rõ ràng.

Hành trình ngày càng trở nên khó khăn và vất vả hơn khi tiến một bước nhưng cảm giác lại như đang lùi một bước. Không có cơ hội để dừng lại dù mặt trời đã lặn, vì hành trình vượt qua những nơi xa xôi và đối mặt với vô số thử thách đang đợi trước mắt. Ngay cả khi mặt trời đã lặn và thiên nhiên đang nghỉ ngơi, người đi hành trình vẫn phải tiếp tục vượt qua. Trong cuộc hành trình đầy gian truân và khó khăn, và khi đích đến vẫn còn xa xa, tâm trạng của người hành khách sẽ trở nên mệt mỏi và bất lực, như những giọt nước mắt trên con đường đó.

Hình ảnh người đi lữ khách trên con đường u uất và chán nản cũng thể hiện tâm trạng của tác giả cũng như các tư tưởng gia thời đó trong bối cảnh xã hội rối ren và không ổn định. Do đó, việc theo đuổi danh vọng và thành công cũng đầy khó khăn và gặp nhiều trở ngại. Điều này đã thể hiện qua lời thơ của Cao Bá Quát:

Từ xưa đến nay, việc kiếm danh vọng và lợi ích Luôn hiện hữu trên con đường cuộc đời. Những người say mình trong những tràng rượu ngon, Có bao nhiêu người tỉnh mộng sau giấc mê?

Cao Bá Quát đã liên kết việc theo đuổi danh vọng với việc tìm kiếm lợi ích cá nhân, thể hiện sự mỉa mai và khinh thường theo quan điểm của một nhà nho trí thức. Mặc dù danh vọng thường liên quan đến việc trả nợ với đất nước và xã hội, nhưng trong bối cảnh loạn lạc và rối ren, cơ hội để thực hiện sứ mệnh đó thực sự hiếm hoi. Thay vào đó, cuộc đua về danh lợi và lợi ích cá nhân trong xã hội rối ren đã chiếm ưu thế. Điều này là nguyên nhân gây ra nỗi đau cho những thế hệ trí thức trong giai đoạn đất nước đang trải qua.

Tuy nhiên, không ít người bị áp lực công việc làm cho họ mất tỉnh táo, không ý thức được những việc mình đang thực hiện. Câu hỏi “Tại sao phải thức tỉnh nhiều người?” thể hiện sự phê phán và cảm xúc đau đớn của những người trí thức đối diện với tình hình xã hội hiện tại. Qua bốn dòng thơ của Cao Bá Quát, ông thể hiện sự khinh thường đối với những người theo đuổi danh vọng vô nghĩa và cảm xúc của những người dày công mưu sinh trên con đường đó.

Đối diện với tình hình đó, Cao Bá Quát đã đặt ra câu hỏi: “Nên chọn cái nào? Đường phẳng trải mịt mùng/ Đường khốn khó nhiều, không kém?” Sau đó, ông đã đưa ra quyết định mạnh mẽ:

Hãy lắng nghe ta hát về “đường đứt”, Phía bắc núi Bắc cao vút, Phía nam núi Nam, sóng biển đánh rất mạnh. Anh đứng đây, công việc gì trong cát trắng?

Tác giả một lần nữa cảm thấy mất niềm tin vào con đường công danh: nó khá phức tạp và rủi ro, đường thẳng thì mờ mịt, không rõ lối, chỉ có những bước đi đầy khó khăn và nguy hiểm. Điều đó cũng đồng nghĩa với việc con đường đó không có triển vọng, như “núi cao vút” và “biển đánh rất mạnh” không thể bao vây người trí thức. Vì vậy, câu hỏi “Anh đứng đây làm gì giữa bãi cát trắng?” thể hiện quyết định dứt khoát của tác giả từ bỏ sự theo đuổi vô ích của con đường công danh.

Bằng việc sử dụng hình ảnh biểu tượng của bãi cát, tác phẩm đã thể hiện sự gian nan của con đường công danh, nơi có nhiều khó khăn và tranh chấp không có ý nghĩa. Nhịp điệu của bài thơ thay đổi linh hoạt, thể hiện những khó khăn trong việc đi trên bãi cát và trên con đường công danh. Sử dụng câu hỏi trong tác phẩm thể hiện sự tỉnh táo của người trí thức khi nhận ra tính vô ích của việc theo đuổi danh vọng trong xã hội ngày nay.

Bằng hình ảnh của bãi cát, tác phẩm đã mô tả rõ hình ảnh của người trí thức hiện đại, vừa cô đơn và tầm thường, nhưng cũng vô cùng quyết tâm khi từ bỏ con đường công danh. Từ đó, bài thơ phản ánh thực trạng xã hội đen tối, nguy hiểm đối với những người trí thức tài năng.

3. Mẫu 02 – Phân tích Bài ca ngắn đi trên bãi cát của Cao Bá Quát:

Cao Bá Quát (1808 — 1855) đồng thời là một nhà thơ xuất sắc của thế kỉ 19 tại nước ta. Ông để lại hàng ngàn bài thơ viết bằng chữ Hán và chữ Nôm; trong số đó, bài phú “Tài tử đa cùng phú” và bài thơ chữ Hán “Sa hành đoản ca” đã nhận được nhiều lời khen ngợi.

Thuật ngữ “Sa hành đoản ca” ẩn chứa ý nghĩa của việc viết một bài ca ngắn, tả lại một trải nghiệm trên bãi cát, với mục đích thể hiện sự khốn khổ của những người trí thức trên con đường chinh phục danh vọng.

Bài thơ “Sa hành đoản ca” xây dựng bức tranh về một bãi cát dẫn dài cùng con đường đầy biểu tượng. Từ “bãi cát dài” lặp đi lặp lại suốt bài thơ, đó là biểu tượng cho khó khăn, trở ngại. Con đường cũng được nhắc tới với biểu hiện “đường cùng”: “Con đường trước mắt vẫn là mịt mờ, những nguy hiểm rình rập khiến bước đi trở nên khó khăn”.

Trong khoảnh khắc hoàng hôn – thời gian ngày tàn, hình ảnh bãi cát và con đường lại càng thêm ám ảnh. Đường đầy chông gai và con đường “điểm cuối” không chỉ mơ hồ và đáng sợ, mà còn bị bao quanh:

“Về phía bắc, núi Bắc che kín, Về phía nam, sóng Nam đánh rát.”

Những hình ảnh này biểu thị cho hành trình cuộc đời, đầy gian khó và hiểm nguy.

Cách mà người đi trên con đường được thể hiện thông qua nhiều chi tiết được tinh tế lựa chọn. Sự cố gắng đi “một bước như đang lùi lại một bước”. Nước mắt “rơi tự do” do lòng thương xót bản thân. Người đi qua bãi cát uất ức, không chỉ phải đối mặt với mặt trái của cuộc hành trình mà còn suy tư. Lúc này, ước ao có thể “khoanh vùng thời gian ngủ nghỉ” giống như ông tiên. Nhưng cũng có thời điểm ông suy ngẫm về sự “vô vọng của những người theo đuổi danh vọng” và cảm nhận “người thức thời thường ít, người say vô số!”. Đôi khi, ông nghẹn ngào, hát khúc “đường cùng”; rồi đặt ra câu hỏi lương tâm: “Tại sao tôi vẫn đứng trên bãi cát?”

Thể hiện qua hình ảnh những người qua đường, nhà thơ thể hiện tâm trạng bế tắc và mệt mỏi trên con đường công danh và danh lợi. Tác giả tự trách, tự thương chính mình.

Nhân vật trữ tình trong “Sa hành đoản ca” thay đổi danh xưng, lúc là “khách” (khách tử), lúc là “anh” (quân), lúc lại gọi mình là “ta” (ngã). Điều này tạo ra sự đối lập giữa người trong vai trò khách và người trong vai trò chủ thể trữ tình, tạo nên sự đa dạng và sự thay đổi trong giọng điệu, đồng thời tiết lộ tâm tư và suy ngẫm về địa vị của con người trong xã hội và về con đường danh lợi. Giọng thơ trở nên tâm tình, chân thành hơn. Những câu hỏi trong bài thơ tạo nên những hình ảnh và suy tư mang tính triết học sâu sắc:

“Bãi cát dài, bãi cát dài, có cách gì để tính toán? Tại sao anh còn đứng đây trên bãi cát?”

“Bài “Sa hành đoản ca” giúp chúng ta hiểu rõ hơn về con người và nhân cách của Cao Bá Quát. Mặc dù là một người tài năng có danh tiếng, nhưng ông sống trong thời kỳ không thuận lợi, không được sử dụng đúng mức, đã trải qua nhiều khó khăn trên con đường công danh.

Cao Bá Quát muốn chia sẻ với những người theo đuổi danh vọng rằng họ đang trải qua nhiều gian khổ mà ông đã trải qua và cảm nhận.