a. Khái niệm yếu tố kì ảo:
b. Các yếu tố kì ảo trong Chuyện người con gái Nam Xương:
c. Ý nghĩa của các yếu tố kì ảo:
Chuyện người con gái Nam Xương có nguồn gốc từ một truyện cổ tích Việt Nam, phỏng theo cổ tích “Vợ chàng Trương”, song có sức hấp dẫn và lôi cuốn hơn nhiều. Song so với truyện cổ tích “Vợ chàng Trương”, thì dưới ngòi bút sáng tạo nghệ thuật của Nguyễn Dữ “Chuyện người con gái Nam Xương” phức tạp hơn, sáng tạo hơn về tình tiết và sâu sắc hơn về cảm hứng nhân văn, các nhân vật được hiện lên là người có đời sống, có tính cách rõ rệt. Trong đó, các chi tiết kì ảo cũng góp phần thể hiện nội dung ý nghĩa truyện vô cùng đặc sắc, tạo nên sức hấp dẫn, những dấu ấn ấn tượng và những giá trị mới cho áng “thiên cổ kì bút”.
Yếu tố kì ảo không có xuất hiện xuyên suốt trong toàn bộ câu chuyện mà nó chỉ hiện lên thi thoảng, tập trung, đậm nét trong cái kết mới mà Nguyễn Dữ sáng tạo nên. Các chi tiết kì ảo trong truyện làm cho tác phẩm trở nên li kì, có sức hút đối với người đọc và khiến cho câu chuyện trở nên hấp dẫn, lôi cuốn hơn. Trong tác phẩm văn học này, tác giả xây dựng tổng cộng 3 chi tiết kì ảo. Thứ nhất là chi tiết Phan Lang đêm nằm mộng thấy được có người xin chàng thả rùa xanh mà chàng vừa bắt được (do Linh phi hóa thân). Chi tiết thứ hai kì ảo trong truyện là, Vũ Nương và Phan Lang đều được Linh Phi cứu sống và cho ở nơi động rùa dưới thủy cung. Sau đó, Phan Lang được hồi sinh và trở về trần gian. Điều kì ảo thứ ba là, linh hồn Vũ Nương xuất hiện trở về trên bến sông khi Trương Sinh lập đàn giải oan, nàng đã nói vài lời thanh minh rồi từ từ biến mất mờ dần trong sương khói mịt mờ. Diễn biến trong tuyến truyện về Phan Lang với các chi tiết về Linh phi, trong thuỷ cung, hay cuộc gặp gỡ của Phan Lang và Vũ Nương, cùng với hình ảnh Vũ Nương đi kiệu hoa hiện về lúc ẩn lúc rõ trên bến Hoàng Giang… là những sáng tạo vô cùng ấn tượng trong truyện của Nguyễn Dữ so với cốt truyện dân gian Vợ chàng Trương.
Trước hết, những chi tiết này đã phủ lên câu chuyện, khiến cho người đọc thấy được một lớp sương mờ hư ảo, vô lý, kì quái, đậm chất dân gian, làm cho câu chuyện trở nên lung linh kì ảo, lúc thì ma quái, sợ sệt tạo nên sự tò mò, hấp dẫn, lôi cuốn, gây hấp dẫn, cuốn hút cho người đọc. Kết cấu này được câu chuyện sử dụng cũng phức tạp và hấp dẫn, thú vị hơn so với cách kết cấu của truyện cổ tích. Các chi tiết kì ảo, vô lý có vai trò dẫn dắt, thúc đẩy kết cấu truyện phát triển, lôi cuốn hơn. Qua đó, giúp nhà văn triển khai được nhiều tình tiết tưởng là nhỏ trong câu chuyện nhưng lại dần thấy hấp dẫn, ấn tượng và đạt được mục đích nghệ thuật của mình. Việc nhờ có phép màu từ Linh Phi đến từ thuỷ cung mà cả Vũ Nương và Phan Lang đều được cứu sống để tiếp tục thực hiện các nhiệm vụ đó. Phan Lang có thể trở về và báo cho Trương Sinh biết sự việc, sau đó lập đàn giải oan và Vũ Nương có thể trở về giải oan trên bến sông Hoàng Giang.
Các chi tiết kì ảo góp phần hoàn thiện tính cách và nhân phẩm, vẻ đẹp tiềm ẩn của mỗi nhân vật. Vũ Nương trở về trực tiếp và nói lời từ biệt cuối cùng. Nàng vẫn còn lưu luyến với trần gian nhưng nàng không trở về thực sự được nữa vì thế gian này đâu còn chỗ nào để người hiền lành, thủy chung, chu toàn và đức hạnh như nàng dung thân được nữa. Trương Sinh vì thế mà cũng tỏ ra là người biết hối lỗi, oán hận và khát khao hạnh phúc trong muộn màng. Nguyễn Dữ đã vô cùng thành công trong việc sử dụng, sắp xếp hài hòa, khéo léo giữa yếu tố kì ảo và hiện thực thực tại. Các yếu tố kì ảo được đưa vào xen kẽ nhưng không rời rạc với những yếu tố thực về địa danh, về thời điểm lịch sử, nhân vật, tình tiết, hoàn cảnh câu chuyện và sự kiện lịch sử, cùng những chi tiết hiện thực về trang phục của các mĩ nhân, về tình cảnh nhà Vũ Nương không người chăm sóc sau khi nàng mất… làm cho thế giới kì ảo lung linh, mờ ảo, mơ hồ trở nên gần với cuộc đời thực thực tại, làm tăng độ tin cậy, gần như hiện thực, khiến người đọc không cảm thấy hụt hẫng, ngỡ ngàng. Các chi tiết kì ảo càng làm tăng thêm giá trị hiện thực và giá trị nhân đạo cho tác phẩm này. Đó là tiếng nói bênh vực cho một bộ phận con người, là minh chứng cho đạo lý ở hiền gặp lành của trời nhân gian. Hình ảnh thuỷ cung dưới nước nguy nga tráng lệ tượng trưng cho một thế giới tuyệt mĩ, một thế giới mới, sẽ đem đến sự hạnh phúc mà người phụ nữ nết na, giàu phẩm hạnh xứng đáng được nhận được, được sống. Chi tiết này thể hiện ước mơ thầm kín của chính tác giả Nguyễn Dữ trong việc “tích thiện phùng thiện”: Vũ Nương ở hiền, ở lành nhưng lại chịu đau khổ tủi nhục tuy nhiên rồi sẽ được ông trời đền đáp lại xứng đáng. Chi tiết này cũng giúp hoàn thiện tính cách, vẻ đẹp tiềm tàng của Vũ Nương, làm hoàn chỉnh thêm nét đẹp vốn có của nàng là: sự nặng tình, nặng nghĩa, quan tâm đến chồng con, phẩn mộ tổ tiên, khao khát lấy được phục hồi lại danh dự.
Nghệ thuật kể chuyện hấp dẫn, lôi cuốn và có sự kết hợp giữa tự sự và biểu cảm (thể hiện trong lời nói của Vũ Nương khi dặn dò chồng, nỗi nhớ khi xa chồng, lời minh oan và tuyệt vọng, uất ức khi bị mang oan đẩy xót xa cay đắng của nàng…) cùng với việc sử dụng nhiều điển tích, điển cố, từ ngữ, thành ngữ gợi hình gợi cảm… làm nên một áng văn xuôi tự sự giàu cảm xúc, giàu sức gợi hình, gợi cảm, giàu hình ảnh, sống mãi với thời gian. Tuy có những phẩm chất tâm hồn đáng quý ở một người phụ nữ nhưng Vũ Nương đã phải chịu một số phận cay đắng, tủi buồn và oan nghiệt. Nghịch lí ấy tự nó đã thể hiện rõ là tiếng nói tố cáo xã hội phong kiến bất công, nghiệt ngã, tàn bạo, cổ hủ, phi lí đương thời chà đạp lên nhân phẩm và hạnh phúc của con người.
3. Phân tích yếu tố kì ảo trong Chuyện người con gái Nam Xương ý nghĩa:
Chuyện người con gái Nam Xương phỏng theo cổ tích Vợ chồng Trương, song có sức hấp dẫn và lôi cuốn hơn nhiều. Bởi dưới ngòi bút sáng tạo nghệ thuật của Nguyễn Dữ, nhân vật hiện lên có đời sống, có tính cách rõ rệt. Và hơn thế nữa, những chi tiết kì ảo được xây dựng ở phần hai của truyện còn tạo nên sức hấp dẫn và những giá trị mới cho áng “thiên cổ kì bút”
“Chuyện người con gái Nam Xương” là một trong hai mươi truyện thuộc “Truyền kì mạn lục”, sáng tác bởi Nguyễn Dữ. Tác phẩm kể về cuộc đời của Vũ Nương – một người con gái vừa đẹp, vừa nết na, đức hạnh. Ấy vậy nhưng trong xã hội nam quyền đầy rẫy bất công, nàng lại phải chịu bao oan uổng, bi kịch. Nàng bị chính người chồng mình yêu thương nhất gắn cho tội danh thất tiết, phải chọn cách quyên sinh để chứng minh sự trong sạch của bản thân. Vậy nên những chi tiết kì ảo đã được tác giả thêm vào như một phương tiện để đưa Vũ Nương quay lại dương thế, trao cho nàng cơ hội giải oan.
Yếu tố kì ảo xuất hiện khi Phan Lang trong một lần được báo mộng đã giải thoát con rùa mai xanh. Sau này gặp nạn, lạc xuống thủy cung, chàng được Linh Phi – con rùa năm xưa cứu sống và báo đáp. Ở đây, chàng gặp lại Vũ Nương. Qua cuộc trò chuyện, nàng đã giãi bày nỗi oan của bản thân, nhờ Phan Lang chuyển lời đến người chồng ở dương thế. Nhờ đó mà đàn giải oan được lập, trả lại sự trong sạch cho người phụ nữ đức hạnh kia. Nhưng khi ấy, nàng cũng chỉ trở về thoáng qua để nói lời từ biệt với chồng con rồi lại biến mất, trở về thủy cung để báo đáp ân tình của Đức Linh Phi.
Qua những chi tiết kì ảo kể trên, sự đức hạnh, thủy chung, nghĩa tình của Vũ Nương đã được tô đậm. Nàng một lòng hướng về quê hương, về gia đình nhỏ khi xưa. Nhưng thay vì đoàn tụ với chồng con, nàng lại lựa chọn ở lại chốn mây nước để báo đáp ơn nghĩa của Linh Phi. Các chi tiết kì ảo cũng thể hiện niềm tin của con người về đạo lí “ở hiền gặp lành” qua các nhân vật như Phan Lang, Vũ Nương. Đồng thời, bày tỏ ước mơ của nhân dân về một cuộc sống hạnh phúc, công bằng và tốt đẹp. Bên cạnh đó, những yếu tố kì ảo là thứ giúp làm tăng thêm sức hấp dẫn cho tác phẩm. Nếu chỉ kết thúc bằng việc Vũ Nương gieo mình xuống sông Hoàng Giang tự vẫn, câu chuyện sẽ không thu hút được người đọc. Vậy nên ở đây, Nguyễn Dữ đã sáng tạo ra một cái kết khác có hậu hơn. Nhân vật chính sau khi trải qua bao đắng cay, nghiệt ngã đã được minh oan, trở lại dương thế với “kiệu hoa”, “năm mươi chiếc xe cờ tán, võng lọng” theo sau. Tuy vậy, tác giả vẫn giữ nguyên tính bi kịch của câu chuyện. Vũ Nương giờ đây “chẳng thể trở về nhân gian được nữa”. Giây phút đoàn tụ ngắn ngủi rồi cũng phải kết thúc. Đây chính là thực tại đau đớn không thể nào thay đổi được.
Các yếu tố kì ảo là một nét đặc trưng của thể loại truyện truyền kì. Nhờ đó, tác giả đã đem đến cho người đọc bao bài học, thông điệp ý nghĩa. Với “Chuyện người con gái Nam Xương”, Nguyễn Dữ đã lên án xã hội nam quyền đầy bất công. Xã hội ấy không cho phép người phụ nữ được sống là chính mình, luôn chèn ép, đẩy con người ta đến bước đường cùng. Qua đó, tác giả cũng bày tỏ lòng xót thương cho số phận của những mảnh đời bất hạnh, không có tiếng nói.
Những yếu tố kì ảo đã giúp cho câu chuyện trở nên mềm mại hơn với nhiều cung bậc cảm xúc. Tác giả Nguyễn Dữ đã thành công trong việc xây dựng nhân vật đại diện cho người phụ nữ bé nhỏ của chúng ta trong xã hội xưa. Tuy câu chuyện đã kết thúc nhưng những dư âm về Vũ Nương vẫn còn đọng mãi trong tâm trí bạn đọc.
