Xin trân trọng giới thiệu bài Phân biệt tập tính bẩm sinh và tập tính học được được chúng tôi sưu tầm và tổng hợp lí thuyết trong chương trình giảng dạy môn Sinh học lớp 11. Mời các bạn cùng theo dõi.
1. Tập tính là gì?
Tập tính là một khái niệm phức tạp, có thể hiểu đó là chuỗi những phản ứng của động vật trả lời kích thích từ môi trường bên trong hoặc môi trường bên ngoài cơ thể. Tập tính có thể diễn ra với tốc độ nhanh, dễ nhận thấy, và đảm bảo cho động vật tồn tại và phát triển.
Tập tính có nhiều dạng khác nhau, như tập tính kiếm ăn, tập tính tự vệ, tập tính sinh sản, tập tính di cư, tập tính xã hội… Mỗi loài động vật có những tập tính riêng biệt, phù hợp với điều kiện sống và mục tiêu sinh sản của chúng.
Ví dụ, một số loài chim có tập tính xây tổ bằng cách sử dụng các vật liệu như lá, cành cây, hay lông vũ. Một số loài cá có tập tính di cư theo mùa để tìm kiếm nơi sinh sản phù hợp. Một số loài kiến có tập tính hợp tác để săn mồi, bảo vệ tổ, hay nuôi con.
Tập tính được điều khiển bởi cơ sở thần kinh và hệ nội tiết, và có thể được ảnh hưởng bởi các yếu tố di truyền và môi trường. Tập tính có vai trò quan trọng trong việc duy trì sự cân bằng sinh thái và sự đa dạng sinh học.
Đối với con người, tập tính liên quan đến những đặc trưng và phẩm chất tồn tại trong một người, làm nổi bật sự khác biệt và định hình cá nhân đó.
Tập tính có thể bao gồm các khía cạnh như tính cách,
Tập tính không chỉ định nghĩa và phân loại một người, mà còn có thể thay đổi và phát triển theo thời gian và trải nghiệm. Nó có thể được hình thành bởi nhiều yếu tố như di truyền, môi trường, giáo dục, trải nghiệm cá nhân và tương tác xã hội.
Tập tính đóng vai trò quan trọng trong việc hiểu và đánh giá con người, cung cấp thông tin về cá nhân và định hình nhận thức của người khác về họ. Nó có thể ảnh hưởng đến hành vi,
2. Tập tính có vai trò như thế nào đối với sinh vật:
– Tính chất di truyền: Tập tính di truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác thông qua quá trình di truyền gen. Nó quyết định các đặc điểm và phẩm chất của sinh vật, bao gồm ngoại hình, hệ thống cơ quan, sự phản ứng sinh học và khả năng thích nghi với môi trường.
– Sự thích nghi và sinh tồn: Tập tính của sinh vật có thể ảnh hưởng đến khả năng thích nghi và sinh tồn trong
– Tương tác sinh học: Tập tính của một sinh vật có thể ảnh hưởng đến cách nó tương tác với sinh vật khác và môi trường xung quanh. Ví dụ, tập tính săn mồi của một loài thú có thể xác định cách nó săn mồi và tác động lên hệ sinh thái.
– Sinh sản và tiến hóa: Tập tính là yếu tố quan trọng trong quá trình sinh sản và tiến hóa của sinh vật. Các tập tính di truyền có thể được chọn lọc và truyền lại qua thế hệ, tạo ra sự biến đổi và phát triển trong các loài.
– Sự phân bố và sự tồn tại: Tập tính của một sinh vật có ảnh hưởng đến sự phân bố và sự tồn tại của nó trong môi trường sống. Ví dụ, một tập tính kháng bệnh có thể giúp sinh vật chống lại các bệnh tật và tồn tại trong môi trường có nguy cơ nhiễm bệnh cao.
– Tương tác xã hội: Tập tính xã hội của sinh vật có thể ảnh hưởng đến cách chúng tương tác và hợp tác với thành viên cùng loài. Ví dụ, tập tính
Có thể nói tập tính đóng vai trò quan trọng trong sinh vật học, ảnh hưởng đến sự thích nghi, sinh tồn, tương tác, sinh sản, phân bố và tồn tại của sinh vật trong môi trường sống. Nó là yếu tố quan trọng trong việc hiểu và nghiên cứu sự đa dạng và phân phối của các loài sinh vật trên Trái Đất.
3. Các yếu tố ảnh hưởng đến tập tính:
Các yếu tố ảnh hưởng đến tập tính là một chủ đề nghiên cứu quan trọng trong lĩnh vực tâm lý học, sinh học và xã hội học. Có nhiều yếu tố có thể ảnh hưởng đến tập tính của một cá nhân, bao gồm:
– Di truyền: Là những đặc điểm được thừa kế từ cha mẹ và tổ tiên, bao gồm cả gen và DNA. Di truyền có thể quyết định một phần tính cách, khả năng học tập, sức khỏe và ngoại hình của một người. Ví dụ, một người có di truyền cao lớn có thể có ưu thế trong môn thể thao, hoặc một người có di truyền thông minh có thể có khả năng giải quyết vấn đề tốt hơn.
– Môi trường: Là những điều kiện và tác động bên ngoài mà một người phải đối mặt trong cuộc sống, bao gồm cả văn hóa, giáo dục, gia đình, bạn bè, truyền thông và xã hội. Môi trường có thể ảnh hưởng đến cách một người nhận thức, cảm xúc, suy nghĩ và hành động trong các tình huống khác nhau. Ví dụ, một người sống trong một xã hội dân chủ có thể có tập tính tự do và chủ động hơn so với một người sống trong một xã hội độc tài.
– Tự do cá nhân: Là khả năng và quyền của một người để lựa chọn và quyết định cho chính mình, không bị áp đặt hay ràng buộc bởi bất kỳ ai hay bất kỳ điều gì. Tự do cá nhân cho phép một người tự biểu lộ bản thân, theo đuổi ước mơ và mục tiêu, và thay đổi tập tính theo ý muốn. Ví dụ, một người có tự do cá nhân cao có thể dám thử những điều mới lạ và sáng tạo hơn so với một người có tự do cá nhân thấp.
4. Tập tính bẩm sinh được hiểu như thế nào?
Tập tính bẩm sinh là những hoạt động cơ bản của động vật, có từ khi sinh ra, được di truyền từ bố mẹ, đặc trưng cho loài. Tập tính bẩm sinh là chuỗi
– Ve sầu kêu vào mùa hè, ếch đực kêu vào mùa sinh sản .
– Nhện chăng tơ, thú con bú sữa mẹ.
– Gà trống gáy vào mỗi sớm.
– Chuồn chuồn đẻ trứng vào nước.
– Chó, mèo, hổ, báo,… có tập tính đánh dấu lãnh thổ.
– Cá chuối bố mẹ chăm sóc cá chuối con.
– Gấu bắc cực ngủ đông.
Tuy nhiên, tập tính bẩm sinh không phải là duy nhất hay tuyệt đối. Nhiều loài động vật cũng có khả năng học hỏi, thay đổi hoặc điều chỉnh hành vi của mình theo hoàn cảnh. Ví dụ, một số loài chim có thể hát những giai điệu khác nhau tùy theo vùng địa lý. Một số loài cá heo có thể sử dụng các chiến thuật săn mồi khác nhau tùy theo loại con mồi. Một số loài khỉ có thể truyền lại những kỹ năng hay thói quen cho con cháu của mình.
Vì vậy, tập tính bẩm sinh là một khía cạnh quan trọng của hành vi động vật, nhưng không phải là duy nhất. Hành vi động vật còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác, như môi trường, kinh nghiệm, giao tiếp và trí tuệ.
Tập tính bẩm sinh giúp động vật thích nghi với môi trường sống và tồn tại. Tập tính bẩm sinh có vai trò quan trọng trong việc duy trì sự sống và phát triển của các loài động vật.
5. Tập tính học được:
Tập tính học được là loại tập tính của động vật được hình thành trong quá trình sống của cá thể, thông qua học tập và rút kinh nghiệm. Động vật học được cách kiếm ăn, bảo vệ lãnh thổ, sinh sản, di cư và xã hội từ bố mẹ hoặc các cá thể khác trong loài. Tập tính học được là chuỗi phản xạ có điều kiện, không bền vững và có thể thay đổi theo môi trường. Tập tính học được giúp cho động vật thích nghi và tồn tại trong điều kiện khắc nghiệt.
Tập tính học được khác với tập tính bẩm sinh, là những hành vi được mã hóa trong gen và không thể thay đổi. Tập tính học được có thể được chia thành hai loại chính: tập tính điều kiện và tập tính không điều kiện. Tập tính điều kiện là những hành vi phụ thuộc vào sự kết hợp giữa kích thích và phản ứng, ví dụ như tập cho chó ngồi khi nghe tiếng còi.
Một ví dụ khác là tập cho chim bồ câu nhấp nháy mắt khi nghe tiếng chuông, để nhận được thức ăn. Tập tính không điều kiện là những hành vi không phụ thuộc vào sự kết hợp giữa kích thích và phản ứng, mà chỉ cần có sự xuất hiện của kích thích, ví dụ như tìm kiếm thức ăn khi đói. Một ví dụ khác là tránh xa nguồn nhiệt quá cao khi cảm nhận được nhiệt độ.
6. Sự khác nhau giữa tập tính bẩm sinh và tập tính học được:
Sự khác biệt giữa tập tính bẩm sinh và tập tính học được là:
– Tập tính bẩm sinh là chuỗi phản xạ không điều kiện mà trình tự của chúng trong hệ thần kinh đã được gen quy định sẵn từ khi sinh ra. Tập tính học được là chuỗi phản xạ có điều kiện mà trình tự của chúng trong hệ thần kinh phụ thuộc vào kinh nghiệm của cá thể.
– Tập tính bẩm sinh thường bền vững và không thay đổi. Tập tính học được thường không bền vững và có thể thay đổi theo điều kiện và hoàn cảnh sống.
– Tập tính bẩm sinh mang tính chất chung cho loài. Tập tính học được mang tính chất riêng cho cá thể hoặc nhóm.
– Tập tính bẩm sinh không cần qua học hỏi, rèn luyện. Tập tính học được cần qua học hỏi, rèn luyện.
Tập tính bẩm sinh và tập tính học được đều giúp động vật thích nghi với môi trường sống và tồn tại. Tuy nhiên, tập tính học được cho phép động vật linh hoạt hơn trong việc ứng phó với những thay đổi của môi trường.
