Khái niệm tiếng là gì, hay cách phân biệt từ và tiếng, là một trong những bài học mà trẻ em học ở trường tiểu học. Tuy nhiên, không chỉ các em mà nhiều người còn chưa biết thế nào là từ, thế nào là tiếng. Trong bài viết dưới đây, chúng tôi sẽ giúp các bạn hiểu cụ thể hai khái niệm này.
1. Khái niệm Tiếng là gì? Ví dụ cụ thể?
Tiếng là đơn vị phát âm tự nhiên nhỏ nhất hay còn gọi là chuỗi âm nhỏ nhất (nghĩa là mỗi lần phát âm chúng ta sẽ tạo thành một tiếng).
Tiếng cấu tạo nên từ. Tiếng có thể có hoặc không có ý nghĩa rõ ràng.
Ví dụ: Quả chôm chôm: có 2 từ là quả và chôm chôm (vì một mình tiếng chôm chưa đủ để làm rõ nghĩa của loại trái này nên cần có 2 tiếng tạo thành từ “chôm chôm”).
2. Khái niệm Từ là gì? Ví dụ cụ thể?
Từ là đơn vị ngôn ngữ nhỏ nhất để tạo nên câu, nếu từ được sắp xếp hợp lý thành nghĩa hoàn chỉnh thì sẽ trở thành câu. Từ được tạo thành từ các âm thanh (có từ có 1 âm tiết nhưng cũng có từ 2 âm tiết trở lên). Từ được chia làm hai loại là từ đơn và từ phức. Nói một cách đơn giản, từ đơn là từ có 1 âm tiết và từ phức là từ có 2 âm tiết trở lên.
Từ gồm 2 loại:
– Những từ có 1 âm tiết gọi là từ đơn.
Ví dụ: ăn, uống, chạy, nhảy…
– Những từ do 2 hay nhiều hơn những từ ghép lại tạo thành nghĩa chung gọi là từ phức. Mỗi âm tiết trong một từ có thể có hoặc không có nghĩa. Ví dụ: ăn, chạy, nhảy…
Ví dụ từ: ăn, làm,… là những từ có 1 tiếng (hay còn gọi là từ đơn). Hăng say, học hành,
Như vậy, có thể hiểu định ngữ là một bộ phận của từ, ở cấp độ ngôn ngữ ta không cần quan tâm nó có nghĩa hay không. Tuy nhiên, đối với từ phải lưu ý là phải có nghĩa.
3. Cách phân biệt tiếng và từ:
Để tách một câu thành các từ, ta phải chia câu thành các phần có nghĩa sao cho được nhiều phần nhất, tức là chia cho phần nhỏ nhất. Bởi vì nếu bạn chia một câu thành các đoạn có ý nghĩa nhưng không phải là đoạn nhỏ nhất, thì đoạn đó rất có thể là một cụm từ chứ không phải một từ.
Trên cơ sở tính toán đầy đủ về cấu tạo và nghĩa của từ, chúng ta có thể xác định tổ hợp từ nào là từ đơn (từ phức, từ ghép) hay hai từ đơn bằng cách xem xét tổ hợp đó xét về cả hai mặt cấu hình và ý nghĩa.
Cách 1: Nếu mối quan hệ giữa các tiếng trong tổ hợp đó lỏng lẻo, dễ tách nghĩa, có thể thử thêm một từ khác từ ngoài vào mà nghĩa của tổ hợp không đổi, khi đó tổ hợp đó là 2 từ đơn.
Ví dụ:
– Tung cánh thử xen vào mà cánh kép vẫn có ý nghĩa.
– Lướt nhanh cố thêm chữ, Lướt cực nhanh vẫn có nghĩa.
Hai tổ hợp trên có thêm âm ở giữa, nhưng như vậy nghĩa là về cơ bản các từ không thay đổi nên 2 tổ hợp Wings và Glide là tổ hợp của 2 từ đơn.
Ngược lại, nếu mối quan hệ giữa các tiếng bên trong tổ hợp chặt chẽ, khó tách rời và đã tạo thành một khối cố định thì tổ hợp đó là từ phức.
Ví dụ:
– Tổ hợp rồng nước, nếu cố thêm chuồn chuồn sống dưới nước thì ý nghĩa đã bị biến đổi khá nhiều.
– Đi từ mặt hồ đến mặt hồ cũng vậy.
Khi ta chèn thêm các tiếng sống, giàu sang thì cấu tạo và ý nghĩa của hai tổ hợp trên bị phá vỡ, khi đó tổ hợp chuồn chuồn nước và mặt hồ là một từ phức.
Cách 2: Xem xét xem liệu có bất kỳ thành phần nào trong tổ hợp đã được dịch hoặc làm mờ ý nghĩa ban đầu của chúng hay không.
Ví dụ: bánh dày (là tên một loại bánh); Áo Dài (tên một loại trang phục) đều là 1 từ do các yếu tố dày và dài bị làm mờ đi, chỉ còn lại tên một loại bánh, một loại trang phục, chúng được kết hợp chặt chẽ với các âm đứng trước. để làm cho 1 từ.
Ghi chú:
Khả năng sử dụng một yếu tố bên trong thay vì kết hợp cũng là một cách để chúng ta xác định xem đây là một từ hay một âm thanh.
Ví dụ:
– Cánh én (chỉ con én nguyên con).
– Bàn tay con người (chỉ con người).
4. Cách phân định ranh giới từ:
Để tách một câu thành các từ, ta phải chia câu thành các phần có nghĩa sao cho được nhiều phần nhất (chia cho phần nhỏ nhất). Bởi vì nếu bạn chia một câu thành những phần có ý nghĩa nhưng không phải là nhỏ nhất, thì phần đó có thể là một cụm từ chứ không phải một từ.
Trên cơ sở tính toán đầy đủ về cấu tạo và nghĩa của từ, chúng ta có thể xác định tổ hợp là một từ (từ phức) hay hai từ đơn bằng cách xem xét tổ hợp ở hai khía cạnh: cấu tạo và có nghĩa.
Cách 1: Sử dụng thao tác nêm, xen: Nếu quan hệ giữa các tiếng trong tổ hợp lỏng lẻo, dễ tách ra thì có thể thêm một từ khác ở ngoài vào nhưng nghĩa của tổ hợp về cơ bản vẫn không thay đổi thì tổ hợp đó là 2 từ menu.
Ví dụ: Dang rộng đôi cánh -> Sẻ đôi cánh
Lướt nhanh -> Lướt cực nhanh
(2 từ kết hợp trên có thêm âm đôi, nhưng nghĩa của các từ này về cơ bản không thay đổi, vì vậy Tung cánh và Lướt nhanh là từ kết hợp của 2 từ đơn)
Ngược lại, nếu mối quan hệ giữa các tiếng trong tổ hợp chặt chẽ, khó tách rời và đã tạo thành một khối vững chắc, cố định (không thể chen, chen) thì tổ hợp đó là từ phức. .
Ví dụ: Chuồn chuồn nước -> chuồn chuồn sống dưới nước
Mặt hồ -> Mặt hồ
(Khi ta thêm tiếng sống và giàu sang thì cấu trúc và ý nghĩa của hai tổ hợp trên đã bị phá vỡ nên chuồn chuồn nước và mặt hồ là một tổ hợp từ phức)
Cách 2: Đánh giá xem có yếu tố nào trong tổ hợp đã làm thay đổi nghĩa gốc hoặc nghĩa chuyển.
Ví dụ: Bánh dày (tên một loại bánh); Áo dài (tên một loại áo) là từ ghép của một từ đơn vì yếu tố dày và dài không rõ ràng, chỉ tên một loại bánh, một loại áo, chúng gắn liền với các loại trang phục khác nhau. âm thanh trước nó để tạo thành một từ.
Cách 3: Kiểm tra xem tổ hợp có ở vị trí trái nghĩa không, nếu có là tổ hợp của 2 từ đơn.
Ví dụ: Có cửa nhưng không có cửa / trời mưa nhưng trời không mưa
==> trải ra, rủ xuống là từ phức
Ngược với đi là chạy lùi / Ngược với bò vào là chạy lùi
==> bỏ chạy, bò ra là từ ghép của 2 từ đơn
Ghi chú: Khả năng dùng 1 thành tố để thay thế cho cả tổ hợp cũng là một cách để ta xác định tính từ.
Ví dụ:
Cánh én (chỉ con én)
Tay người (chỉ người)
Có những từ kết hợp mang tính chất trung gian, nghĩa của nó mang đặc điểm của cả 2 loại (từ phức và 2 từ đơn). Trong trường hợp này, tùy từng trường hợp cụ thể mà chúng ta có thể kết luận nó thuộc loại nào.
5. Một số bài tập thực hành về Tiếng và Từ:
Bài 1: Dùng gạch ( / ) tách từng từ trong các câu sau:
Bốn cái cánh mỏng như giấy bóng, cái đầu tròn và 2 con mắt
Bài 2: Gạch 1 gạch dọc giữa 2 từ đứng cạnh nhau trong đoạn văn sau:
Trời nắng chang chang. Hoa ngô xơ xác như cỏ may. Lá ngô quắt lại, rủ xuống. Những bắp ngô đã mập và chắc chỉ chờ tay người đến bẻ mang về.
Bài 3: Tìm các từ phức trong các kết hợp được in đậm dưới đây:
Vườn nhà em có rất nhiều loài hoa: hoa hồng, hoa cúc, hoa nhài,… Màu sắc của hoa cũng thật phong phú: hoa hồng, hoa vàng, hoa trắng,…
Bài 4: Chép lại đoạn thơ sau rồi gạch 1 gạch dưới các từ phức:
Em mơ làm mây trắng
Bay khắp nẻo trời cao
Nhìn non sông gấm vóc
Quê mình đẹp biết bao.
Bài 5: Tìm từ trong các câu dưới đây:
– Nụ hoa xanh tựa như màu ngọc bích.
– Đồng lúa quê tôi ôi sao rộng mênh mông.
– Tổ quốc ta thật vô cùng tươi đẹp.
Bài 6: Tìm các từ phức trong các tổ hợp được in đậm dưới đây:
Vườn nhà em có khá nhiều loài hoa: hoa cúc, hoa hồng, hoa nhài… Màu sắc của hoa cũng thật phong phú: hoa vàng, hoa hồng, hoa trắng…
Bài 7: Gạch dưới các từ phức bên trong đoạn thơ sau:
Em mơ được làm mây trắng
Bay khắp những nẻo trời cao
Nhìn non sông như gấm vóc
Quê mình thật đẹp biết bao.
Bài 8: Hãy cho biết câu sau có bao nhiêu tiếng và bao nhiêu từ
“Thần dạy dân cách trồng trọt
Chăn nuôi và cách ăn ở”
Cách xác định tiếng:
“Thần / dạy / dân / cách / trồng / trọt
Chăn / nuôi / và / cách / ăn /ở”
Như vậy có 12 tiếng
Cách xác định từ:
“Thần / dạy / dân / cách / trồng trọt
Chăn nuôi / và / cách /ăn ở”
Như vậy câu thơ trên có 9 từ (6 từ đơn có 1 tiếng và 3 từ phức có 2 tiếng)
