1. Cuộc đời và sự nghiệp sáng tác của Xuân Quỳnh:
1.1. Cuộc đời của Xuân Quỳnh:
Xuân Quỳnh là một trong những nhà thơ nổi tiếng nhất trong nền văn học Việt Nam với các tác phẩm đã trở nên nổi tiếng với nhiều thế hệ người Việt Nam.
Xuân Quỳnh (1942-1988) tên thật là Nguyễn Thị Xuân Quỳnh và là một trong những nhà thơ nổi tiếng của văn học Việt Nam thế kỷ 20. Bà sinh ra và lớn lên tại làng La Khê, nay là quận Hà Đông, Hà Nội trong một gia đình có truyền thống văn chương. Cha của bà là nhà văn Nguyễn Khải, mẹ là bà Nguyễn Thị Ngọc Hoan, cũng là một nhà văn nổi tiếng. Bà có hai anh em, anh trai là nhà thơ Nguyễn Kỳ và em gái là nhà văn Nguyễn Ngọc Tư.
Vào tháng 2/1955, Xuân Quỳnh được tuyển vào Đoàn Văn Công Nhân Dân Trung Ương và đã ở đây bà đã được đào tạo thành một diễn viên múa. Trong sự nghiệp nghề Múa của mình, đã nhiều lần bà được đi biểu diễn ở nước ngoài và được dự đại hội thanh niên sinh viên thế giới vào năm 1962 tại Áo.
Xuân Quỳnh học Trường bồi dưỡng những người viết văn trẻ (khoá I) của Hội Nhà văn Việt Nam từ năm 1962 đến 1964. Sau khi học xong, bà làm việc cho báo Văn nghệ, báo Phụ nữ Việt Nam. Bà từng là hội viên từ năm 1967, ủy viên Ban chấp hành Hội Nhà văn Việt Nam khoá III. Năm 1973, Xuân Quỳnh kết hôn với nhà viết kịch, nhà thơ Lưu Quang Vũ. Từ năm 1978 đến lúc mất, bà làm biên tập viên tại Nhà xuất bản Tác phẩm mới.
Không may mắn thay, trong một vụ tai nạn giao thông tại đầu cầu Phú Lương, thị xã Hải Dương (nay là thành phố), tỉnh Hải Dương, Xuân Quỳnh đã ra đi cùng với chồng Lưu Quang Vũ và con trai Lưu Quỳnh Thơ mới 13 tuổi.
Năm 2017, chính phủ Việt Nam đã trao tặng Xuân Quỳnh Giải thưởng Hồ Chí Minh, giải thưởng nghệ thuật cao quý nhất của đất nước.
1.2. Sự nghiệp sáng tác của Xuân Quỳnh:
Các tác phẩm chính
- Tơ tằm Chồi biếc (thơ, in chung phần Chồi biếc, Nhà xuất bản Văn học, 1963), 18 bài thơ
- Hoa dọc chiến hào (thơ, in chung, 1968), 28 bài thơ
- Gió Lào, cát trắng (thơ, 1974)
- Lời ru trên mặt đất (thơ, 1978), 34 bài thơ
- Cây trong phố Chờ trăng (thơ, in chung phần Chờ trăng, 1981)
- Sân ga chiều em đi (thơ, 1984)
- Tự hát (thơ, 1984)
- Hoa cỏ may (thơ, 1989), 18 bài thơ
- Thơ Xuân Quỳnh (1992, 1994)
- Thơ tình Xuân Quỳnh Lưu Quang Vũ (1994)
Các tác phẩm viết cho thiếu nhi
- Mùa xuân trên cánh đồng (truyện thiếu nhi, 1981)
- Bầu trời trong quả trứng (thơ văn thiếu nhi, 1982), 32 thơ + 16 văn
- Truyện Lưu Nguyễn (truyện thơ, 1985)
- Chú gấu trong vòng đu quay (tập truyện)
Các bài thơ được phổ nhạc
- Sóng (nhóm sinh viên Đại học Y khoa Phạm Ngọc Thạch (TP HCM) trong năm 4/2017)
- Thơ tình cuối mùa thu (Phan Huỳnh Điểu)
- Thuyền và biển (Phan Huỳnh Điểu phổ nhạc 12 câu cuối trong những năm 80)
- Mẹ của anh (Trịnh Vĩnh Thành)
2. Phong cách sáng tác của Xuân Quỳnh:
- Phong cách sáng tác của Xuân Quỳnh được đánh giá là sáng tạo và độc đáo. Bà thường sử dụng những hình ảnh đặc trưng của miền Bắc Việt Nam và cách diễn đạt tình cảm của bà rất sâu sắc và chân thành.
- Chủ đề trong thơ của Xuân Quỳnh khá đa dạng từ: Những kỷ niệm tuổi thơ, tình yêu đôi lứa, tình cảm gia đình, hiện thực xã hội, các sự kiện trong đời sống… Tuy nhiên “điểm gặp gỡ” trong các chủ đề là tính cách hướng nội và nội tâm của nhà thơ.
- Trong thơ, Xuân Quỳnh thường sử dụng những hình ảnh tươi sáng, ngây thơ và lãng mạn. Bà cũng thường tạo ra những hình ảnh sắc nét, đầy tầm quan trọng và ý nghĩa trong từng câu thơ của mình. Thơ Xuân Quỳnh giàu cảm xúc với những cung bậc khác nhau như chính tính cách luôn hết mình của Xuân Quỳnh. Những bài thơ khi hạnh phúc đắm say, lúc đau khổ, suy tư của nhà thơ luôn gần gũi vì được viết với sự đằm thắm của một người phụ nữ vừa làm thơ vừa làm vợ, làm mẹ. Trong các tác phẩm của mình, Xuân Quỳnh thường sử dụng các thể loại thơ như thơ tự do, thơ trữ tình và thơ chính trị.
- Ngoài ra, Xuân Quỳnh còn có những tác phẩm kịch và phê bình văn học với phong cách sắc bén, nhạy cảm và chất phác. Tất cả những tác phẩm của Xuân Quỳnh đều có sự kết hợp giữa nghệ thuật và nhân văn, truyền tải thông điệp đầy ý nghĩa và nhân văn.
- Những bài thơ của cô lãng mạn, tràn đầy cảm xúc và miêu tả những cung bậc cảm xúc khác nhau trong tình yêu.
3. Một vài đánh giá về Xuân Quỳnh:
- “Tôi tin rằng, không phải 30 năm, mà hi vọng rằng các thế hệ sau vẫn tiếp tục tìm thấy ở trong những tác phẩm của Xuân Quỳnh tình yêu cuộc sống, yêu thêm con người, yêu thêm đất nước để làm cho cuộc sống đẹp hơn.” Nhà văn Ngô Thảo.
- “Đọc thơ xuân Quỳnh, người ta không có cảm giác như tác giả cố ý làm thơ, mà thơ chị tự nhiên, nhẹ nhàng, là tiếng nói chân thật từ sâu trong tâm hồn chứ không cố gắng gượng ép bản thân phải sáng tác về những triết lý khô khăn. vì vậy, giọng thơ của chị thủ thỉ tâm tình, dạt dào những đợt sóng tình cảm, lúc thì nhẹ nhàng vỗ về, lúc lại cuồn cuộn dâng trào” Nhà phê bình văn học Lưu Khánh Thơ (em chồng nhà thơ Xuân Quỳnh).
- “Sóng không chỉ là tên một thi phẩm đã gây xốn xang cho nhiều thế hệ bạn đọc. Sóng không chỉ là biểu trưng cho một hồn yêu chưa từng nguội yên. Sóng còn là một nguồn sống, nguồn năng lượng mà nữ thi sĩ ấy đã truyền lại cho thế hệ sau qua mỗi tiếng thơ của mình. Và, lâu nay, lòng thơ của chúng ta, người mờ người tỏ, người đang yêu, người đã yêu, đều từng thầm thu thầm phát thứ sóng đặc biệt ấy: Đó chính là Sóng Xuân Quỳnh.” T.S Chu Văn Sơn
- Được xem là một trong những người viết thơ tình hay nhất trong nền thơ Việt Nam từ sau Cách mạng, Xuân Quỳnh đem đến cho bạn đọc một tình yêu vừa nồng nhiệt, táo bạo, vừa tha thiết, dịu dàng, vừa giàu trực cảm, vừa lắng sâu những trải nghiệm, suy tư.
- “Không còn phân biệt được sóng tạo nên Xuân Quỳnh, hay Xuân Quỳnh đã tạo nên sóng. Chỉ biết rằng chị sinh ra là để dành cho thơ. Dù đầu đời, vốn học vấn còn chưa cao, nhưng hồn thơ ở người con gái đất La Khê Hà Đông ấy đã luôn dồi dào và dạt dào sức sống” T.S Chu Văn Sơn.
- “Điều đáng quý nhất ở Xuân Quỳnh và thơ Xuân Quỳnh là sự thành thật, rất thành thật, thành thật trong quan hệ bạn bè, với xã hội và cả trong tình yêu. Chị không quanh co, không giấu diếm một điều gì. Mỗi dòng thơ, mỗi trang thơ đều phơi bày một tình cảm, một suy nghĩ của chị. Chỉ cần qua thơ ta biết khá kĩ đời tư của chị. Thành thật, đây là cốt lõi thơ trong Xuân Quỳnh” Võ Văn Trực
- Dù viết về tình yêu đôi lứa hay tình yêu Tổ quốc, về thế giới trẻ thơ hồn nhiên, trong trắng hay những quan hệ nhân sinh muôn vẻ, thơ Xuân Quỳnh vẫn nổi bật ở vẻ đẹp nữ tính.
- “Bài thơ Sóng là một cuộc hành trình khởi đầu từ sự từ bỏ cái chật chội, nhỏ hẹp để tìm đến một tình yêu bao la rộng lớn, cuối cùng là khát vọng được sống hết mình trong tình yêu, muốn hóa thân vĩnh viễn thành tình yêu muôn thuở.” G.S Trần Đăng Suyền.
- “Sóng là bài thơ đặc sắc viết về tình yêu, rất tiêu biểu cho phong cách của Xuân Quỳnh.Qua hình tượng sóng, trên cơ sở sự tương đồng, hòa hợp giữ sóng và em, bài thơ diễn tả tình yêu của người phụ nữ thiết tha, nồng nàn, chung thủy, muốn vượt lên thử thách của thời gian và sự hữu hạn của đời người. Bài thơ cho thấy tình yêu là một thứ tình cảm cao đẹp, một hạnh phúc lớn lao của con người.”
- “Ở mỗi tập thơ của Xuân Quỳnh, những bài viết về tình yêu thường để lại nhiều ấn tượng hơn cả. Với giọng điệu thơ hết sức tự nhiên, bài thơ Sóng thể hiện một tình yêu sâu sắc, bồi hồi, thao thức đến cả trong giấc mơ. Dù có những gian truân cách trở, nhưng tình yêu bao giờ cũng đẹp, cũng đến được tận cùng hạnh phúc như con sóng nhỏ đến với bờ.” Trích Nhà thơ việt Nam hiện đại, G.S Phong Lê chủ biên, Viện Văn học, NXB KHXH, 1984.
- “Thơ Xuân Quỳnh là thơ của một cánh chuồn chuồn bay tìm chỗ nương thân trong nắng nôi dông bão của cuộc đời… Thế giới thơ ca Xuân Quỳnh là sự tương tranh không ngừng giữa khắc nghiệt và yên lành với những biểu hiện sống động và biến hóa khôn cùng của chúng. Ở đó trái tim thơ Xuân Quỳnh là cánh chuồn chuồn báo bão cứ chao đi chao về, mệt nhòai giữa biến động và yên định, bão tố và bình yên, chiến tranh và hòa bình, thác lũ và êm trôi, tình yêu và cách trở, ra đi và trở lại, chảy trôi phiêu bạt và trụ vững kiên gan, tổ ấm và dòng đời, sóng và bờ, thuyền và biển, nhà ga và con tàu, trời xanh và bom đạn, gió Lào và cát trắng, cỏ dại và nắng lửa, thủy chung và trắc trở, xuân sắc và tàn phai, ngọn lửa cô đơn và đại ngàn tối sẫm…” T.S Chu Văn Sơn
4. Một số thành tựu nghệ thuật Xuân Quỳnh đạt được:
Nhiều những tác phẩm thơ của nhà thơ Xuân Quỳnh đã trở lên nổi tiếng như Thuyền và Biển, Hoa Cỏ May, Tự Hát, Nói cùng anh, Sóng,… Những tác phẩm này được nhà thơ viết năm 1967 và được in trong tập Hoa dọc chiến hào năm 1968.
Truyện cổ tích về loài người được in trong tập Lời ru trên mặt đất do NXB Tác phẩm mới in năm 1978.
Hai bài thơ của Xuân Quỳnh đó là Thuyền và Biển, thơ tình cuối mùa thu được nhạc sĩ Phan Huỳnh Điểu phổ nhạc rất thành công.
Nhờ hoạt động nghiêm túc, sáng tạo cũng như miệt mài với sự nghiệp văn chương nên Xuân Quỳnh đã đạt được rất nhiều thành tựu đáng nể như:
- Năm 2001, bà được nhà nước trao tặng giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật.
- Năm 2017, Chủ tịch nước ký quyết định truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật với 2 tập thơ nổi tiếng đó là Lời Ru mặt đất và Bầu trời trong quả trứng.
- Năm 2019, Xuân Quỳnh vinh dự là danh nhân Việt Nam thứ 3 và là người phụ nữ Việt đầu tiên được Google vinh danh nhân dịp kỉ niệm 77 năm ngày sinh của mình.
Để tưởng nhớ bà, một số tuyến đường trên cả nước đã được đặt tên của bà.
THAM KHẢO THÊM:
