Nhà văn Trần Đức Tiến có nhiều tác phẩm viết cho thiếu nhi. Các tác phẩm của ông mang nét tinh tế, hồn nhiên. Một trong số những tác phẩm tiêu biểu đó là Giọt sương đêm.
1. Tóm tắt của truyện Giọt sương đêm:
Đoạn trích Giọt Sương Đêm kể về việc Bọ Dừa đến ở trọ một đêm tại xóm Bờ Giậu. Thằn Lằn đã mới Bọ Dừa vào ở trong bình với mình vì ở quanh đây không có khách sạn, nhà nghỉ nào cả. Vì sợ những lần bị bọn trẻ bắt cóc nên Bọ Dừa từ chối và xin ngủ tạm dưới vòm trúc. Lúc đó Thằn Lằn phi nhanh đến cụ giáo Cóc báo cáo. Đêm đó, xóm Bờ Dậu hỗn tạp nhiều âm thanh khiến vị khách khó ngủ. Bất ngờ, một giọt sương nhằm trúng cổ ông khách rớt xuống, Bọ Dừa tỉnh hẳn. Sáng hôm sau, Thằn Lằn hỏi thăm và Bọ Dừa kể lại chuyện mây, gió, Ốc Sên, Tắc Kè,… đêm qua. Vì nơi đây gợi nhớ đến quê nhà nên Bọ Dừa
2. Bố cục của truyện Giọt sương đêm:
Truyện Giọt sương đêm có thể chia thành 3 phần:
– Phần 1 (Từ đầu đến “làm nghề buôn”): Người khách trọ xin ngủ nhờ.
– Phần 2 (Tiếp theo đến “Thằn Lằn gật gù”): Cuộc trò chuyện giữa Thằn Lằn và cụ giáo Cóc.
– Phần 3 (Đoạn còn lại): Giọt sương đêm đã khiến Bọ Dừa thức tỉnh và trở về quê.
3. Nội dung chính của truyện Giọt sương đêm:
3.1. Cuộc gặp gỡ của bọ dừa và thằn lằn:
– Thời gian: Trời chạng vạng tối.
– Không gian: Xóm Bờ Giậu.
– Lí do gặp gỡ: Bọ Dừa muốn hỏi một chỗ trọ trong xóm.
– Cuộc gặp gỡ:
+ Bọ Dừa:
- Lai lịch: Cánh Cứng, nghề buôn.
- Ngoại hình: Béo, râu ngắn. → Đặc trưng ngoại hình loài bọ dừa.
- Thận trọng đáp xuống ngọn măng trúc ngoài cùng xóm Bờ Giậu. → Sự thận trọng. → Đặc trưng của loài bọ: thích măng trúc.
- Hỏi thăm về chỗ trọ trong xóm, kể cả một chỗ trọ xoàng xĩnh. → Lịch sự “Xin chào”, “làm ơn” và không coi trọng điều kiện chỗ trọ “Tôi chỉ cần một chỗ trọ xoàng xĩnh…”. Chấp nhận chỗ ngủ đơn giản “Thôi, tôi ngủ tạm dưới vòm trúc kia cũng ổn.”.
- Sợ hãi chiếc bình. → “Khách giật mình”, “Ôi tôi sợ các thứ bình, lọ, thùng, hộp ấy lắm.”, “Hai sợ râu khách run run”. → Ám ảnh, sợ hãi vì mấy lần bị bọn trẻ con bắt cóc làm đồ chơi, giam trong những không gian tăm tối, chật hẹp, khó thở. → Đặc trưng thích những không gian rộng, tự do.
→ Thái độ lịch sự, hợp tác, nhờ cậy.
+ Thằn Lằn:
- Đặc điểm: Sống bên trong chiếc bình gốm vỡ lăn lóc dưới chân giậu, cặp mắt nhỏ sắc, thụt đầu vào rồi nhanh chóng tuồn ra cửa sau.. → Đặc trưng nơi sống, hành động, ngoại hình thằn lằn.
- Hiếu khách: Hỏi han, đề nghị cho ở nhờ, hỏi để báo tin và ái ngại trước việc Bọ Dừa không ngủ được.
→ Thân thiện, nhanh nhẹn, hiếu khách.
3.2. Cuộc nói chuyện của thằn lằn và bác cóc:
– Thời gian: Trời chạng vạng tối.
– Không gian: Xóm Bờ Giậu.
– Lí do gặp gỡ: Thằn Lằn đến thông báo về sự có mặt của Bọ Dừa.
– Cuộc gặp gỡ:
+ Thằn Lằn:
- Đến báo tin.
- Kinh ngạc trước sự hiểu biết của ông giáo Cóc.
+ Cụ giáo Cóc: Thông thái, hiểu biết.
- Có sự hiểu biết sâu rộng về họ cánh cứng: “Có hàng trăm, hàng nghìn… cũng có,…”.
→
→ Nhận ra ngay Bọ Dừa chỉ từ hình dáng được Thằn lằn cung cấp.
- Sự hiểu biết về dân gian: “Bọ Dưa Bọ Dứa Bọ Dừa/ Bọ ăn lá trúc, bọ chừa lá me…” → Kinh nghiệm dân gian.
- Sự thâm trầm, sâu lắng: “Có khi người ta thức trắng đêm chỉ vì một giọt sương.” → Từng trải, triết lí sâu sắc.
3.3. Sự tác động của giọt sương đêm đến quyết định của Bọ Dừa:
– Cảnh đêm sương: Bọ Dừa cảm nhận từng sự chuyển động trong đêm.
+ Trời nhiều mây.
+ Sương rơi lần trong tiếng thở dài của gió.
+ Lá cây xào xạc.
+ Côn trùng trong lòng đất rỉ rả mãi điệu buồn.
- Tắc Kè khuya khoắt gọi cửa.
- Nghe thấy cả tiếng Ốc Sên nhẹ nhàng trườn qua chiếc lá rụng.
– Quyết định của Bọ Dừa:
+ Nguyên nhân: Một giọt sương rơi trúng cổ ông khách rớt xuống khiến Bọ Dừa rùng mình, tỉnh hẳn.
+ Cả đêm đó Bọ Dừa chẳng chợp mắt được nhưng lại rất hài lòng. → Cảm thấy biết ơn vì điều đó.
+ Giọt sương khiến Bọ Dừa sực nhớ quê nhà. Bao nhiêu năm biền biệt đi xa, mải làm ăn mà Bọ Dừa quên mất quê hương.
+ Quyết định trở về quê hương.
→ Nghệ thuật: Nhân hóa.
→ Giọt sương đó trong trẻo như sự thức tỉnh đối với Bọ Dừa, khiến Bọ Dừa trở về với bản thể, nhớ về quê hương.
➩ Ý nghĩa của câu chuyện:
Qua câu chuyện của những loài vật và đặc biệt là Bọ Dừa, tác giả vừa khắc họa
Truyện đồng thoại nhân cách hóa các loài vật kết hợp các biện pháp tu từ so sánh, liệt kê, điệp từ.
4. Phân tích tác phẩm của Giọt sương đêm:
Nhân
Nhân vật Bọ Dừa được xây dựng là một vị khách tình cờ ghé thăm đến xóm Bờ Dậu để tìm một chỗ trọ qua đêm. Trong cuộc trò chuyện với Thằn Lằn, nhân vật này hiện lên với vẻ từng trải. Bọ Dừa từng sợ hãi đến ám ảnh những khoảnh khắc bị bọn trẻ bắt cóc, bị giam hãm trong những chiếc hộp. Còn Thằn Lằn thì hiện lên với vẻ lịch sự, nhiệt tình của chủ nhà. Thằn Lằn đã đề nghị cho ở nhờ, hỏi để báo tin và ái ngại trước việc Bọ Dừa không ngủ được. Sau khi từ biệt Bọ Dừa, Thằn Lằn đến báo tin cho cụ giáo Cóc về sự xuất hiện của Bọ Dừa. Cụ giáo Cóc tỏ ra am hiểu sâu rộng về họ cánh cứng. Điều đó khiến cho Thằn Lằn rất kinh ngạc, thán phục.
Khi đêm đã khuya, trời nhiều mây. Sương rơi lần trong tiếng thở dài của gió. Lá cây xào xạc. Côn trùng trong lòng đất rỉ rả mãi điệu buồn: “Tiếng Tắc Kè khuya khoắt gọi cửa, hay cả tiếng Ốc Sên nhẹ nhàng trườn qua chiếc lá rụng”. Bọ Dừa đang ngủ. Thì từ vòm lá trúc rơi xuống một giọt sương, làm lạnh toát cơ thể Bọ Dừa và khiến nhân vật sực tỉnh, chợt nhớ về những điều đã qua. Cái xóm nhỏ heo hút này giống cái xóm của ông thời thơ ấu, bao nhiêu năm biền biệt đi xa, mải làm ăn khiến ông quên mất. Vậy nên Bọ Dừa quyết định về thăm quê. Điều đó khiến cho Bọ Dừa quyết định trở về quê vào ngay sáng hôm sau. Tác giả đã gửi gắm bài học về sự biết ơn nguồn cội mà nhân vật đã vô tình lãng quên. Bọ Dừa vì mưu sinh mà dành nhiều ngày tháng để bươn chải đó đây, lấy những tán cây làm nhà để rồi một đêm tình cờ, giọt sương đêm rơi xuống đã khiến vị khách nhớ da diết những kỉ niệm và thời thơ ấu và rồi ông quyết định chuẩn bị cho một chuyến hành hương.
Nhân vật Bọ Dừa – nhân vật chính trong truyện đồng thoại được xây dựng mang những nét của con người để thể hiện ý nghĩa của truyện. Câu chuyện kết thúc mở Thằn Lằn đến kể cho cụ giáo Cóc nghe về việc Sọ Dừa mất ngủ, và lời nhận xét của cụ giáo: “Ấy đấy, chú thấy chưa. Có khi người ta thức trắng chỉ vì một giọt sương”. Thực chất, Bọ Dừa mất ngủ không phải là một giọt sương. Mà giọt sương là hình ảnh biểu tượng, gợi nhắc Bọ Dừa nhớ về quê hương. Nỗi nhớ quê hương đã khiến Bọ Dừa mất ngủ, sáng hôm sau quyết tâm về quê.
Từ đối tượng chú bọ dừa, người đọc đã suy ngẫm nhiều bài học cuộc sống thâm thúy. Ấy là bài học về lòng hàm ơn nguồn cội nhưng đối tượng đã vô tình quên lãng. Chúng ta có thể nhận ra chính mình trong đối tượng này. Khi tới tuổi trưởng thành, con người ta thường rời quê hương lên đường kiếm sống. Vòng quay vô tận của cuộc sống đã kéo con người ta xuống những toan lo bề bộn nhưng quên đi những điều tưởng nghe đâu quen thuộc nhất. Giây phút bừng tỉnh của đối tượng chú bọ dừa cũng là bài học thâm thúy nhưng tác giả gửi gắm tới mỗi người: lòng hàm ơn quê hương.
Truyện Giọt sương mai giúp người đọc nhìn thấy rằng, cuộc sống bận bịu đôi lúc khiến người ta quên đi những điều gần gụi, thân quen. Và quê hương luôn là điểm tới phẳng lặng nhất của mọi người. Đôi khi cuộc sống bận rộn khiến con người quên đi những điều gần gũi, thân thuộc và quê hương luôn là bến đỗ bình yên nhất đối với mỗi người.
